Ekspluatatsiyasi instituti

I.2. Yo‘l-transport hodisalari tahlilining asosiy ko‘rsatkichlari 
Turli xil omillarning yo‘l harakati xavfsizligiga ta’sir etish darajasini 
baholash, shuningdek yo‘l harakati xavfsizligi bo‘yicha tadbirlar samaradorligini 
baholash tahlili BMT dagi ma’ruzada ko‘rib chiqildi. Ma’ruzada 182 davlatdan 6,8 
mlrd kishi (jahon aholisining 98,6%) bo‘yicha ma’lumotlar keltirilgan[15]. Har bir 
davlat uchun anketalar ishlab chiqilgan,unda aholi, xalokatlilik darajasi, 
avtomobillashtirish,harakat xavfsizligi bo‘yicha davlat siyosati va h.k.lar bo‘yicha 
ma’lumotlar keltirilgan. 
Yo‘l harakati xavfsizligi holatining turli davlatlar bo‘yicha solishtirma 
baholash uchun xalokatlilikning ikkita nisbiy ko‘rsatkichi
tanlab olindi[14]: 
1)
Ijtimoiy tavakkalchilik – YTH oqibatida halok bo‘lganlarning 1mln. aholiga 
to‘g‘ri keladigan soni. 
2)
Transport tavakkalchilik - YTH oqibatida halok bo‘lganlarning 100 ming
transport vositasiga to‘g‘ri keladigan soni. 
Keltirilgan nisbiy ko‘rsatkichlar statistik tahlilni bajarayotganda bog‘liq 
o‘zgaruvchidir. Bog‘liq bo‘lmagan o‘zgaruvchi sifatida quyidagi parametrlarni 
keltirish mumkin: yo‘l harakati xavfsizligi bo‘yicha davlat strategiyasining 
mavjudligi, aholi punktlarida tezlikning cheklanganligi, yo‘l harakati xavfsizligi 
qonunchiligi, bolalar harakatini chegaralovchi to‘siqlar va h.k.

---

15 
Mamlakatimiz aholisi yo‘l harakati xavfsizligi tadbirlari samaradorligini 
baholash tahlili bo‘yicha BMT tomonidan o‘tkazilgan anketa so‘rovnomasida 
ishtirok etmagan bo‘lsada, ta’kidlash kerakki, mamlakatimizda Yo‘l harakati 
xavfsizligi bo‘yicha milliy strategiya shakllangan va Davlat darajasidagi qator 
xujjatlarda 
o‘z 
aksini 
topgan: 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
SH.M.Mirziyoevning 2017 yil 7 fevraldagi PF №4947-sonli “O‘zbekiston 
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi”, 2017-2021 
yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlan-tirishning beshta ustuvor yo‘nalishi 
bo‘yicha asosiy yo‘nalishlarida belgilab berilgan. O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 
11 
iyul 
2017 
yil
3127-sonli 
“Yo‘l 
harakati 
xavfsizligini 
ta’minlash 
tizimini 
yanada 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 19 maydagi 377-son “O‘zbekiston Respublikasi 
yo‘l xavfsizligini ta’minlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi qarorida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 11 iyul 2017 yil 
3127-sonli 
“Yo‘l 
harakati 
xavfsizligini 
ta’minlash 
tizimini 
yanada 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi qarorida belgilanganlarni bajarish 
maqsadida 2018-2022 yillar-da O‘zbekiston Respublikasida yo‘l harakati 
havfsizligini ta’minlash Konsepsiyasi qabul qilingan. 
Yo‘l harakati haydovchi, avtomobil, yo‘l, piyoda va muhit (HAYPM) o‘zaro 
harakatdagi murakkab kompleksdan iborat. Tizimning birorta elementidagi 
buzilish yoki me’yorlarning o‘zgarishi, agar haydovchilar bunday holatlarda tez va 
to‘g‘ri qarorni qabul qilishmasa, YTH olib keladi. YTH olib keluvchi omillarni
HAYPM tizimi elementlari bo‘yicha ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
1
.Haydovchi
-haydovchi ruhiy hamda jismoniy holatining tez va birdaniga 
o‘zgarishi oqibatida transport vositasini boshqarish nazoratining yo‘qotilishi, 
haydovchi malakasining pastligi, yo‘l-transport muhitidagi intizomi va 
madaniyatining pastligi. 
2.
Avtomobil
-transport vositasining nosozligi xavfli vaziyatni yuzaga keltiradi. 

---

16 
3.
Yo‘l 
- yo‘l qoplamasining nosozligi, ta’mirlash ishlarining olib borilishida HX 
talablarining buzilishi, xavfli yo‘l qismlarida yo‘l belgilarining o‘rnatilmaganligi, 
yo‘l qurilishi me’yorlari talablarining bajarilmaganligi, sutkaning qorong‘i 
vaqtlarida yo‘l qismlarining yoritilmaganligi. 
4.
Piyoda 
- piyodalarda yo‘l-transport tizimida harakatlanish madaniyatining 
shakllanmaganligi, YHQ bilmasliklari, piyodalarning ruhiy hamda jismoniy 
holatlari. 
5
.Muhit
-transport vositasi harakatlanayotgan muhitga barcha to‘g‘ri va qarama-
qarshi harakatlanayotgan, yo‘lni kesib o‘tayotgan yoki ba’zi bir sabab bilan yo‘lda 
turib qolgan transport vositalari kiradi. 
YTH asosiy omillari quyidagicha guruhlanadi: haydovchining ruhiy hamda 
jismoniy holatiga bog‘liq bo‘lmagan (yo‘l sharoitlari), haydovchining ruhiy hamda 
jismoniy holatiga bog‘liq bo‘lgan (yoshi, staji, charchashi), haydovchiga bilvosita 
bog‘liq ( ob-havo sharoiti, transport vositasi oqimining yo‘nalishi) 
ko‘rsatkichlardan iborat.