Ekspluatatsiyasi instituti

Reja: 
1.1. “Yo‘l-transport hodisalari tahlili fanining” asosiy maqsadlari va 
vazifalari
1.2.Yo‘l-transport hodisalari tahlilining asosiy ko‘rsatkichlari 
 
Tayanch iboralar: 
yo‘l-transport hodisalari, yo‘l harakati xavfsizligi, halokatlilik, 
haydovchilarning ruhiy va jismoniy holatlari, avtomobil konstruksiyasi, avtomobil 
yo‘llari, 
yo‘l-transport 
hodisalari 
tahlili, 
piyodalar 
harakati,ijtimoiy 
tavakkalchilik, transport tavakkalchilik, tizim va omillar. 
 
I.1. “Yo‘l-transport hodisalari tahlili fanining” asosiy maqsadlari va vazifalari 
Respublikamizda Davlat yo‘l harakati xavfsizligi xizmati xodimlari, soha 
mutaxassislari va jamoatchilik tomonidan harakat xavfsizligini ta’minlash, yo‘l-
transport hodisalarining oldini olish bo‘yicha muayyan tadbirlar o‘tkazilib 
kelinmoqda. SHunday bo‘lsada, avtomobil yo‘llarida insonlarning hayotdan bevaqt 
ko‘z yumishi, turli darajada jarohat olishi va moddiy zarar keltirishi bilan bog‘liq 
yo‘l-transport hodisalari hamon sodir bo‘lib turibdi. 
”Yo‘l-transport hodisalari tahlili” fanining asosiy maqsadi yo‘l-transport 
hodisalari tahlili asosida talabalarga yo‘l-transport hodisalari ko‘rsatkichlari, 
harakat 
xavfsizligini 
ta’minlashning huquqiy-me’yoriy asoslari, harakat 
xavfsizligini ta’minlashda avtomobillarda tashuvchilarining vazifalari va 
xodimlari, harakat xavfsizligini ta’minlashda xorijiy tajribalarni o‘rganish hamda 
unga ilmiy yondoshish, yo‘l-transport hodisalari tizimli tahlili asosida harakat 
xavfsizligini oshirish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqish to‘g‘risidagi bilimlarni 
berishdan iborat. 
YTH tahlil qilishdan maqsad esa quyidagilardan iborat [ 12,14 ]: 

---

12 
- harakat xavfsizligiga taalluqli «Avtomobil-haydovchi-yo‘l-piyoda-muhit» 
tizimiga kiruvchi har bir omilning faoliyatiga tegishli tadbir va choralarni ishlab 
chiqish; 
- 
biron-bir 
boshqaruv 
xududidagi, 
vazirliklardagi 
va 
ularning 
korxonalaridagi halokatlar ahvolini, o‘zgarish mohiyatini hamda istiqboldagi 
o‘zgarishini bashorat qilish; 
- YTH kelib chiqish sabablarini va ularni bartaraf qilish borasida tuziladigan 
ko‘rsatmalarni ishlab chiqish; 
- YTH ko‘p qaytariladigan yo‘l bo‘laklarini aniqlash; 
- bitta yoki bir nechta bir xil YTHning vujudga kelish sabablarini aniqlash; 
- harakat xavfsizligini oshirishning kompleks dasturini ishlab chiqish va 
boshqalar. 
Demak, YTH soni va uning oqibatida ijtimoiy va iqtisodiy yo‘qotishlarni 
kamaytirish uni tizimli tahlil qilish natijasida asosiy omillarni aniqlash va ularning 
oldini olish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish orqali erishish mumkin. 
Tahlillar natijasida olingan ma’lumotlar quyidagi maqsadlarda foydalaniladi: 
1. Halokat holatini bashorat qilish. 
2. Sodir bo‘lgan YTH ni ularning turlari, og‘irlik darajasi va boshqa 
ko‘rsatgichlari bo‘yicha taqsimlanishini aniqlash. 
3. Yo‘l sharoitini tavsiflovchi ko‘rsatgichlar bilan YTH ning sodir bo‘lishi 
orasidagi bog‘liqlikni aniqlash. 
4. Har xil konstruksiyadagi avtomobillar bilan sodir etilayotgan YTH yo‘l 
 
sharoitining ta’sirini aniqlash. 
5. Xaydovchilar davrdaga sotsial omillar (yoshi, malakasi, ish staji va 
boshqalar) bilan YTX soni orasidagi bog‘liqlikni aniqlash. 
6. YTH ni yo‘l harakati qoidalari va boshqa harakat xavfsizligi bo‘yicha ishlab 
chiqilgan me’yoriy hujjatlarning qaysi moddalarining buzilishi oqibatida sodir 
etilayotganini aniqlash. 
7. YTHni bartaraf etish va harakat xavfsizligini oshirishga qaratilgan chora-
tadbirlarni ishlab chiqish, ilmiy asoslash va ularning samaradorligini baholash. 

---

13 
Bunday tadbirlarga kuyidagilarni ko‘rsatish mumkin: YTHni bartaraf etishga 
qaratilgan kunlik, oylik, chorak yillik, yillik va ko‘p yillarga asoslangan rejalar, 
avtomobil konstruksiyasi va undan foydalanishni belgilovchi me’yoriy hujjatlarga 
o‘zgartirishlar kiritish, avtomobil yo‘llariga ko‘yilgan talablarni va haydovchilarni 
tayyorlash o‘quv dasturlarini mukammallashtirish va boshqalar. 
Bugungi kunda YTH to‘plamini tahlil qilish uchun ular haqidagi 
ma’lumotlarni to‘plashning avtomatik tizimi yaratilgan bo‘lishiga qaramay 
ma’lumotlarni har tomonlama tahlil qilish va solishtirishning statistik usullari etarli 
darajada ishlab chiqilmagan. 
Alohida olingan YTH ni tahlil qilish birinchi usulning tarkibiy qismi bo‘lishiga 
qaramay o‘ziga xos xususiyatlarga ega
 
bo‘lib, bunga quyidagilarni ko‘rsatib o‘tish 
mumkin: 
har bitta YTH bir-biridan ma’lum bir belgilari bilan farq qiladi va uni tahlil 
qilishga alohida yondoshuvni talab etadi. Masalan, piyodani bosib ketish 
hodisasini ko‘rinish darajasi va masofasiga, piyoda va avtomobilning harakat 
traektoriyalariga va tezligiga, to‘siqlarning borligi, ularning qo‘zg‘aluvchan yoki 
boshqa omillar; 
haydovchining reaksiya vaqtini, xavfli vaziyat vujudga kelganida 
haydovchida biron-bir yo‘l bilan hodisaning oldini olish uchun texnik imkoniyat 
mavjud yoki mavjud bo‘lmaganligini aniqlash; 
avtomobil yo‘llarining parametrlari va holatining qurilish me’yorlari va 
qoidalari yoki boshqa harakat xavfsizligi bo‘yicha me’yorlarga muvofiqligini 
aniqlash; 
aniqlangan omillar bilan YTH ning sodir bo‘lishi orasidagi sabab-oqibat 
aloqasini baholash. 
Respublikamiz avtomobil yo‘llarida sodir bo‘lgan YTH to‘g‘risidagi 
statistika ma’lumotlarining shaffofligi, tahlil natijasida ishlab chiqilayotgan 
tadbirlarning aniqligini belgilaydi. 
O‘zbekiston Respublikasi hududida sodir etilgan YTH to‘g‘risidagi statistika 
ma’lumotlari Respublika Yo‘l harakat xavfsizligi xizmati bosh boshqarmasi va 

---

14 
avtomobillarda tashuvchilar faoliyati to‘g‘risidagi olingan statistika ma’lumotlari 
bo‘yicha tahlil qilinadi. 
Harakat xavfsizligini tashkil etish uchun aniq tadbirlar belgilashda asosiy 
tayanch ko‘rsatma sifatida YTHni har taraflama chuqur, ob’ektiv tizimli tahlil 
qilish natijalaridan olingan xulosalardan foydalaniladi. 
Agar YTH sabablari aniqlanmasa va ularning oldini olishga qaratilgan 
chora-tadbirlar ishlab chiqilmasa, O‘zbekiston Respublikasi avtomobil yo‘llarida 
avtohalokatlar sonini va oqibatini kamaytirish muammoga aylanadi.