Бошланғич таълим педагогикаси ва методикаси факулктетлари

атама билан изоҳланадиган 
ҳолатлар 
ниҳоятда кўп.
Ана шундай бир шароитда ўқитувчи атамалардан фой-
даланиш одобига алоҳида эътибор бериши, ўз нутқини
турли-туман 
атамалар 
билан тўлдириб юбормаслиги
лозим. Ҳодисаларнинг маъносини 
тўғри ифодалайди-
ган, шу тил учун энг қулай атамалардангина фойдала-
ниш яхши натижалар беради. Масалан, тилшунослнкда
бир қатор ундошларни гуттурал ундошлар деб юрити-
54
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лади. Ундошларни бундай номлаш ўзбек тилшуносли-
гида сингиб кетмаган. Шунинг учун бу атамани ишла-
тиш унчалик маъқул эмас. Унинг ўрнида, одатдагидек,
«портловчилар», «тил орқа ундошлари», «чуқур тил орқа
ундошлари» каби ишлатиш атама ишлатиш одобига мос
тушади. Аммо бундан керакли атамаларни ҳам ишлат-
маслик керак, деган хулоса келиб чиқмаслиги лоэим.
Керакли атамалардан ўз ўрннда фойдалана билмаслик
ўқитувчи нутқ маданиятининг пастлигини кўрсатгани-
дек, кераксиз ҳолда хилма хил атамалар билан нутқни
тўлдириб юборишни ҳам маъқуллаб бўлмайди. Бундай
ҳолат ўқувчи диққатини атамаларга тортиб, асосий ма-
саладан узоқлаштиради, унинг моҳиятнни англаш муш-
куллашади. Уқитувчининг нутқи ҳамма вақт фикрнинг
аниқ-равшан ифодалагани билан ўқувчи 
учун намуна
бўлиши лозим.
Аниқлик нутқнинг муҳим фазилатларидан бири си-
фатида қадимдан маълум. Ғарб 
мутафаккирлари ҳам,
Шарқ олимлари 
ҳам аниқликни 
нутқ сифатларининг
биринчи шарти ҳисоблаганлар. Аристотель: «Агар нутқ
ноаниқ бўлса, у мақсадга эришмайди»,— деган бўлса,