Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

16.3. UDP сегментнинг йиғинди назорати
UDP йиғинди назорати UDP сарлавҳа ва UDP маълумотларни ўзида 
қамрайди. IP сарлавҳадаги йиғинди назорати фақат IP сарлавҳани қамрайди – 
у IP-пакетда мавжуд бўлган маълумотларни қамрамайди. Ҳам UDP, ҳам TCP 
ўз сарлавҳаларида ҳам сарлавҳани, шунингдек маълумотларни қамрайдиган 
йиғинди назоратига эга. UDP учун йиғинди назорати мажбурий эмас, лекин 
TCP учун йиғинди назорати мажбурийдир. 
UDP йиғинди назорати IP сарлавҳа (ортиқча тўлдирилган 16-битли 
сўз), йиғинди назоратига ўхшаш холда ҳисобланади, лекин фарақланиши 
мавжуд. UDP датаграмма тоқ сонли байтларга эга бўлиши мумкин, йиғинди 
назоратини ҳисоблашда эса 16-битли сўзлар қўшиш керак бўлади. Бу холда, 
датаграмма охирига, агар йиғинди назоратини ҳисоблашга керак бўлса,
тўлдирувчи нолли байтлар қўшилади (тўлдирувчи байтлар узатилмайди). 
Фақат йиғинди назоратини ҳисоблаш учун UDP ва TCP да 12-байтли 
псевдосарлавҳалар 
мавжуддир 
(UDP 
датаграммаларда 
ва 
TCP 
сегментларида). Псевдосарлавҳаларда IP сарлавҳаларнинг айрим майдонлари 
бор. Буларнинг барчаси маълумотлар мўлжалланган пунктга етиб боришини 
(IP мазкур қурилмага мўлжалланмаган датаграммаларни қабул қилмайди, ва 
бошқа юқори сатхга мўлжалланган UDP датаграммаларни узата олмайди) 
икки марта текшириш учун қилинган. 
Агар UDP датаграмманинг узунлиги тоқ бўлса, йиғинди назоратини 
ҳисоблаш учун қўшимча байт талаб қилинади. Агар ҳисобланган йиғинди 

---

150 
назорати 0 тенг бўлса, у бирлик битлар (65535) сифатида сақланади, бу 
қийматлар арифметикадаги разрядлар бўйича қўшишга (бирни қўшиш - ones-
complement). эквивалентдир. Агар узатилган йиғинди назорати 0 тенг бўлса, 
бу жўнатувчи йиғинди назоратини ҳисобламаганлигини билдиради. 
Агар жўнатувчи йиғинди назоратини ҳисоблаган бўлса ҳам, лекин 
қабул қилувчи хатолик мавжудлигини аниқласа, UDP датаграмма йўқ 
қилинади, хатолик хақидаги хабар генерацияланмайди (агар IP сатх IP 
сарлавҳа йиғинди назоратида хатоликни аниқласа, худди шунда нарса 
бўлади).
UDP нинг йиғинди назорати жўнатувчи томонидан ҳисобланади ва 
қабул қилувчи томонидан текширилади. Бу жўнатувчи ва қабул қилувчи 
орасидаги йўлда UDP сарлавҳаси ёки маълумотларда бўладиган ҳар қандай 
ўзгаришларни аниқлаш имконини беради. 
UDP учун йиғинди назорати – мажбурий параметр эмаслигига 
қарамасдан, у ҳамма вақт ҳисобланиши керак. 1980-нчи йиллар охирларида 
компьютер ишлаб чиқарувчиларининг айримлари, UDP фойдаланадиган, 
тармоқ файлли тизими (NFS - Network File System) ишлаш тезлигини 
ошириш учун, сукунат бўйича UDP йиғинди назорати ҳисобланишини узиб 
қўйишди. Бу битта локал тармоқда бўлиши мумкин, унда канал сатхида 
фреймлар 
учун 
ортиқчали 
циклик 
код 
ҳисобланади, 
датаграмма 
маршрутизаторлар орқали ўтаётганда, унинг ёрдамида фреймнинг 
бузилишини ангиқлаш мумкин. Дастурий ёки аппаратли таъминотда 
хатоликлари 
бўлган 
маршрутизатор 
мавжуддир 
ва 
улар 
ўзлари 
маршрутлайдиган датаграммалардаги битларни ўзгартиради. Бу хатоликлар, 
агар йиғинди назорати ўчирилган бўлса, UDP датаграммаларда аниқланиши 
мумкин эмас. Шунингдек қуйидагини белгилаш мумкин, канал сатхининг 
айрим протоколлари (масалан, SLIP) каналдаги маълумотлар учун йиғинди 
назоратини ҳисоблаш бирон бир шаклига эга эмас. 
Host Requirements RFC қурилмаларига талаблар, UDP йиғинди 
назоратини ҳисоблаш сукунат бўйича ҳисобланишига киритилиш талаб 
қилингади. Шунингдек улар, агар йиғинди назорати жўнатувчи томонидан 
ҳисобланса (қабул қилинган йиғинди назорати нол бўлмаган холда), қабул 
қилинган йиғинди назорати албатта текширишини талаб қилишади. Айрим 
реализациялар буни инкор этишади ва қабул қилинган йиғинди назоратини 
фақат чиқиш йиғинди назорати ҳисобланишига опция киритилган 
тақдирдагина текширишади.