Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

17.4 ТСР- сегмент тузилмаси 
 
 
17.3- расм. ТСР-сегмент тузилмаси. 
ТСР-сегменти (17.3-расм) маълумотлар майдони ва бир нечта бош 
сарлавҳа майдонларидан ташкил топган. Маълумотлар майдони фрагмент 
майдонини ушлаб, жараёнлар ўртасида узатилади. Олдин кўрсатилганидек, 
маълумот майдони ўлчами чегараланган катталикдир MSS. Қачонки 
протокол катта файлни узатаётганида (мисол учун, тасвир, web-варағ қисми) 
қоидага асосан маълумотни MSS ўлчамида фрагментларга бўлади ( фақат 
охирги фрагментни эмас, чунки одатда кичик ўлчовда бўлади). 
UDP протоколига ўхшаган, ТСР бош сарлавҳаси (расм 17.3.) ўз ичига
узатувчининг порти ва қабул қилувчини рақамини олиб, бу белгиланган
маълумотни мультиплексорлаш ва демультиплексорлаш жараёни, ҳамда 
майдон назорат йиғиндисини ўз ичига олади. Бундан ташқари ТСР-сегмент 
ичига баъзи бир майдонлар киради. 

32-разрядли майдон тартиб рақами ва тасдиқловчи рақамли-
маълумотларни ишончли юбориш учун керак. 

16-разрядли қабул дарчаси, маълумотлар оқимни бошқариш учун керак 
бўлиб, байт сонини ушлаган ҳолда, қабул қилувчи томони қабул қилиш 
имкониятига эга. 

4-разрядли майдон, , бунда бош сарловҳа узунлиги ТСР-бош 
сарловҳани узунлигини белгилайди, 32-разрядли сўздан ташкил топган. 
ТСР-бош сарлавҳаси ўзгарувчан бўлиб, одатда бош сарловҳа узунлиги 20 
байтни ташкил этади. 

Мажбурсиз майдон параметри шундай ҳолатда ишлатиладики, қачон 
узатувчи ва қабул қилувчи томон “келишилса” сегментнинг максимал 
ўлчовига, ёки юқори тезликдаги тармоқ дарчасини масштаблайди. 

Байроқ майдони 6 битдан ташкил топган. Битни тасдиқланиши 
(АСК) шуни кўрсатадики, унинг қиймати квитанция ичида тўғри эканлигини. 
SYN ва FIN битлар улашни ўрнатилиши ва унинг тугатилишида 

---

157 
фойдаланилади. Ўрнатувчи PSH шуни кўрсатадики, ушбу сегмент шартли 
равишда юқори сатҳда узатилиши кераклигини, қабул қилувчи томон зудлик 
билан қабул қилиши кераклигини. Охирги, URG бит шуни кўрсатадики, 
сегментда маълумот борлигини ва у юқори сатҳда “тезлик” усули билан 
жойлашганлигини билдиради. 
ТСР-сегментининг бош сарлавҳасида майдоннинг тартиб рақами ва 
тасдиқловчи рақам энг асосий ҳисобланиб, бу – асосий хизмат функциясини 
бажариш роли бўлиб, маълумотни ишончли узатишда қўлланилади. 
ТСР протоколи маълумотларни тузилмаси ташкил топмаган, тартибли 
байтлар 
оқими 
деб 
кўради. 
ТСР- 
сегментини 
тартиб 
рақамини 
белгиламайди, у ҳар бир юборган байтни белгилайди. Бундан келиб чиққан 
ҳолда, сегментни тартиб рақами бу сегментнинг биринчи байтининг тартиб 
рақами ҳисобланади. 
Энди кейинги мисолни кўриб чиқамиз. Ҳисоблаймизки, “А” хост ТСР-
уланиш орқали “В” хостга маълумотлар оқимини юборишни ҳоҳлайди. ТСР 
протоколи узатиш томонида ҳар бир байт оқимини ноаниқ рақамлайди. 
Мисол учун узатилаётган файл ўлчови 500000 байт бўлса, MSS катталиги 
тенг 1000 байт ва оқимнинг биринчи байти тартиб рақами 0 бўлади. 17.4 
расмда кўрсатилгандек ТСР маълумот оқимини 500 сегментга бўлади. 
Биринчи сегментга тартиб рақами “0” белгилайди, иккинчи сегментни-1000 
рақами, учунчи сегмент-2000 рақам ва .ҳ.к. Ҳар бир ТСР сегментга
майдоннинг тартиб рақами ва унга кетма-кетлик рақами киритилади.
.
17.4-расм. ТСР-сегментида маълумотлар файлини бўлиниши. 
Энди тасдиқловчи рақамни кўриб чиқамиз. Эслаймиз, ТСР 
протоколи маълумотларни дуплекс узатилишни таъминлай олишини, яъни 
ягона ТСР уланиш, маълумотларни “А” ва “В” хостлар орсида бир вақтни 
ўзида икки томонга узата олишлигини. Ҳар бир сегмент “В” хостдан 
чиқувчи, маълумот кетма-кетлик рақамини ушлаб(олиб), “В” хостдан “А” 
хостга узатилаётган , маълумот тартиб рақамини ушлаб (олиб) узатилаётган “ 
В” хостдан “А” хостга. Тасдиқловчи рақамни, хост “А” ўзининг сегментига 
жойлаштириб, бу кейинги байтниинг тартибли рақами бўлиб, “А” хостни 
кутаётган “В” хостдан тасдиқловчи рақами ҳисобланади. 
Энди кейинги мисолни кўриб чиқамиз. Ҳисоблаймизки, “А” хост “В” 
хостдан юборилган барча байтларни “0” рақамидан 535 рақамигача қабул 

---

158 
қилди, ва “В” хостга юбориш учун сегментларни ташкиллаштиради. “А” 
хост кутадики, кейинги байт “В” хост томонидан юборилган тартиб рақами 
536 дан бошланади ва 536 рақамни майдон рақами эканлигини, ўзининг 
сегментига тасдиқлайди. 
Энди бошқа ҳолатни кўрамиз. Ҳисоблаймизки “А” хост “В” хостдан 
иккита сегментни қабул қилди, биринчи сегмент тартиб рақами 0 дан 535 
байтни, иккинчи сегмент байт рақами 900 дан 1000 гача. Бу дегани, қандай 
қилиб бўлсаям бир баҳона билан 536 дан 899 рақамли байт “А” хостга қабул 
қилинмайди. Бу ҳолатда “А” хост келмаган байтни кутади ва ўзининг 
тасдиқловчи сегментига тартиб рақами 536 байтни киритади. Чунки ТСР 
қабул қилинган маълумотлар ичидан биринчи байт йўқлигини аниқлаши 
билан уни квитанциялайди, бу эса умумий квитанцияланишни қўллаб 
қуватлайди. 
Охирги мисол, ТСР протоколини ишлаши жуда зарур функция 
эканлигини билдиради. Учинчи сегмент (900-1000 байтни ушловчи) “А” 
хостда олдин қабул қилган, иккинчидан олдин (536-899 байтни) аниқроқ 
маълумотлар кетма-кетлигини бузганлиги. Савол туғилади: бундай ҳолда 
ТСР протоколи қандай сезиш (реакция) қилади бундай ҳатоликка?. Маълум 
бўлдики, протокол таснифини дастурчилар таклиф этиб, буни амалга 
оширувчи ТСР, бу масалани тўлиқ эркинлик билан ҳал этади. Бу ҳолатда 
икки хил асосий ёндашув бўлиб: қабул қилувчи томон зудлик билан 
сегментни тан олмаслиги, маълумотлар кетма-кетлигини бузганлиги учун 
қабул қилган сегментни сақлаб туради, қачонки керакли маълумотларни 
олмагунча. Биринчи ёндашув дастурлашни соддалаштириб, бу вақтда 
иккинчи ёндашув алоқа симидан фойдаланиш самарадорлигини оширади. 
Расм 17.4-да биринчи тартиб рақам билан “0” турибди, аммо 
тажрибада ТСР протокол томони ўзи ихтиёрий сонни танлайди. Бу шуни 
тушунтирадики, тармоқда сегментни юриш эҳтимолини жуда камайтириш 
кераклигини, 
яъни 
минимизация 
ҳолатга 
келтириш, 
қайсики 
шакллаштирилган бошқа ТСР-уланиш, яъни бу икки хост орасида, қайси 
биридан бирига хатолик тегишлилигини, бор ТСР-уланишига тушуниш 
мумкин. Белгилаш керакки, бор уланиш бор рақамни ушбу порт учун ҳам 
ишлатилиши мумкинлигини, ёки олдингисига ҳам тегишлигини билдиради.