B. T. Toshmuhamedov

Geoxronologik jadval. 
188 1-yilda Balonya shahrida b o iib
o ‘tgan II-xalqaro geologik kongressda asosiy stratigrafik b o ‘limlar 
tasdiqlangan. Bu geoxronologik jadvalda Yer tarixi to ‘rtta eraga 
bo iin d i va ularni quyidagi nomlar bilan atash taklif qilindi: Arxey, 
Paleozoy, Mezazoy, Kaynazoy. Keyinchalik 1887-yilda Arxey
108

---

erasi ta rk ib id an Proterazoy erasi ajratild i. H ozirgi vaqtda 
geoxronolik jadval quyida keltirilgan jadval ko'rinishiga ega. 
Davrlarning nomi aniqlangan joyning nomi bilan atalgan. Masalan: 
Kembriy davri Uels yarim orolining qadimgi nom i; Ordovik va 
Silur davrlari Angliyada yashagan qabilalarning nom i; Perm davri 
Rossiyaning Perm guberniyasining nomi; Yura davri Shvetsariya- 
dagi tog‘ning nom idan olingan. Faqat Toshko‘m irv a Bor davrlari 
topilgan foydali qazilmalar nom idan olingan. M a iu m bir era 
davomida hosil b o ‘lgan cho'kindilar qatlami esa sistema (davr) 
deyiladi. Geoxronologik birlik sifatida era va eraning boiaklari 
qilib davrlar qabul qilingan. Davr o ‘z navbatida bir necha mayda 
b oiim larga, ular yaruslarga b o iin ad i. Geoxronologik jadvalning 
yarusgacha b o ig a n qismi um um jahon aham iyatiga ega b o iib , 
ham m a yerda bir xil nomlanadi. Eralar tubandagilardan iborat:
Arxey erasi 
— bu erada Yerda ham hayvon organizmlari ham, 
o ‘simlik organizmlari ham bo ‘lmagan.
Proterozoy erasi 
— bu erada noaniq qoldiqlar va bevosita 
belgilar bo ‘yicha boshlang‘ich organizm lar yashagan b o ‘lishi 
mumkin.
Paleozoy erasi 
— unda hozirgilardan juda kam farq qiladigan, 
lekin ancha yuqori tuzilgan o ‘simlik va hayvonlar bo'lgan.
M ezozoy erasi 
— unda m ukam m al tuzilgan o ‘simlik va 
hayvonlar boig an .
Kaynozoy erasi 
— bu erada o ‘simlik va hayvonlar hozirgilarga 
borgan sari o ‘xshab boradi.
Arxey, proterozoy eralari to ‘liq o‘rganilmaganligi uchun biz 
paleozoy erasidan boshlab davrlami o ‘rganamiz. Bu era olti davrdan 
iborat: 1.Kembriy; 2.Ordovik; 3.Silur; 4.Devon; 5.Toshko‘m ir va 
6. Perm.
Mezozoy erasida davrlar uchga bo ‘lingan: 1.Trias. 2.Yura.
3.B o‘r.
K ay n o zo y e ra sid a h am u c h ta : I.P a le o g e n 2 .N e o g en
3.Antropogen. Paleozoy erasidagi kembriy, silur, devon va Perm 
davrlarining nomlari shu davrlarga xarakterli b o ‘lgan qatlam lar 
va organizmlar birinchi marta ta ’riflangan joylarning nom laridan 
kelib chiqqan. T oshko‘mir davri Yer tarixida birinchi marta
109

---

to sh k o 'm ir konlari ju m lad an , D onetsk va M oskva yoni ko‘m ir 
havzalarini hosil qilgan ju d a ko‘p o ‘sim liklar paydo boMgan davr 
nom i bilan ataladi.
M ezozoy erasidagi trias davri shu davr qatlam lari jinslarining 
tarkibiga ko‘ra keskin uch b o ‘limga (trias — uchtalik degan so ‘z) 
b o ‘linganligi uchun shunday nom olgan. Yura davri esa shu davrga 
tegishli b o ‘lgan q atlam lar birinchi m arta ta ’riflangan sharqiy 
Fransiyadagi yura tog‘lari nom i bilan ataladi.
Bo‘r davri o ‘z nom ini shu davrda ju d a k o'p m iqdorda hosil 
b o ‘lgan to g'jinsidan olgan. Qidiruvchi parm alashning m a ’lum otiga 
ko‘ra, shim oliy U krainada b o ‘r qatlam ining qalinligi 500 m dan 
ortiqdir.
K aynozoy erasining davrlari o ‘z nom larid an shu eraning 
hayvonot xususiyatlarini ifodalaydi. Bu paleogen davridayoq 
um urtqali sut em izuvchilarning qoldiqlarini uchratam iz, lekin ular 
butunlay qirilib bitgan va nihoyat, antropogen davridan boshlab 
odam yashay boshlagan.

---