B. T. Toshmuhamedov

Geofizik usullar. 
Tog' jinslarining nisbiy yoshini aniqlashda 
geofizik usullardan ham keng foydalaniladi. Bu usul kesimlarda 
bir xil fizik xususiyatli qatlam va boMaklarni ajratish va ularni 
qo'shni kesimdaga qatlam va boMaklar fizik xususiyatlari bilan 
taqqoslashga asoslangan. Bir xil fizik xususiyatli qatlam va boMaklar 
bir yoshda deb qabul qilinada.
Geofizik ishlar Yer yuzasida va bugri quduqlarida olib borilishi 
mumkin; oxirgisi bugri qudug‘i karotaji deyiladi va Yerning chuqur 
qatlamlari o ‘rganiladi. Geofizik tadqiqotlarda, asosan elektr va 
g a m m a k a ro ta ji, seysm ik va p a le o n to lo g ik usu llari keng 
qoMlanilada.
Elektr karotajda tog‘ jinslarining solishtirm a qarshiligi va 
g‘ovakligi, gamm a karotajda esa tabiiy radioaktivliga oMchanadi; 
oxirgisini yadro usuli ham deyiladi. 0 ‘lchashlar natijasida kesim 
karotaji (diagrammalari) tuzilib, qatlam va boMaklar ajratiladi, bir 
yoshdagilari taqqoslanib aniqlanadi.
Seysm ostratigrafiyada esa qayishqoq toM qinlarning Yer 
p o ‘stida taraqalishi asos qilib olingan. Qayshqoq to ‘lqinlar sun’iy 
portlatishlar orqali vujudga keltiriladi. Litologik tarkibi har xil 
boMgan qatlamlarda toMqinlar tarqalish tezligi turlicha.
Keyingi vaqtlarda stratigrafiyada paleomagnit usuli ishonchli 
natijalar bermoqda. Bu usul qatlam lardagi jinslarning qoldiq 
magnitlanganlik belgisini aniqlashga asoslangan. M a’lumki, har 
yarim milliondan o ‘nlab mln. yillar m obaynida Yerning magnit 
m aydoni o ‘zgarib turadi. Bu o ‘zgarish Yer tarixida dastlabki 
magnitlanganlik vektori 180° ga boMadigan inversiyasidan iborat.
Iqlim stratigrafik usuli. 
Bu usul yordamida cho‘kindi hosilalar 
regionlararo korrelyasiya qilinadi va yanada maydaroq stratigrafik 
boMimlarga ajratiladi. Iqlim statigrafiya usuli to ‘rtlamchi davr 
yotqiziqlari stratigrafiyasini ishlab chiqishda ju d a qoM keldi. 
To'rtlam chi davr muddati unchalik ko ‘p boMmaganligini (1,75 
mln yil) sababli odatdagi beostratigrafik usulning qoMlashni 
butunlay iloji yo‘qligi o ‘z -o ‘zidan maMum. H am m a to ‘rtlamchi 
sistema dengiz fatsilarida atigi bittagina «Globorotalia trunca- 
linoides» zamonasiga mos keladi. Shuning uchun bu yerda kesma- 
larni mukam m al ajratish va taqqoslash um um an olganda boshqa
105

---

asosda olib beriladi. Pliotsen oxiri va pleystotsenda sodir bo'lgan 
keskin sovuqlashish va iliqlanishni bir necha marotaba almashinib 
turishiga asoslanadi. lqlimning bunday o'zgarishi litologik-fatsial 
va poleontologik majmualarni mos ravishda birin-ketin almashtirib 
turishini belgilaydi. Shunga ko‘ra, Yerning shimoliy hududlarida 
muzli va muzliklararo davrlar ajratilib, ularga mos ravishda 
litofatsial majmualar o ‘rnatilgan.
Iqlim stratigrafiya bo ‘limlarini keng ko‘lamda kuzatib borib, 
yanada aniqroq va xilma-xil qo‘shimcha m a’lumotlar bilan toidirib 
borish maqsadga muvofiqdir.