Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Гиперматн
Интернетнинг яна бир муҳим хусусияти унинг гиперматнли 
табиати ҳисобланади. Жаҳонда гиперматнга асосланган илк тизимни 
бундан ярим асрдан ортиқ вақт аввал ЭҲМнинг биринчи 
яратувчиларидан бўлган Ванневар Буш (Vannevar Bush) таклиф этган. 

---

88 
Тизим Memex деб аталиб, «фойдаланувчи айрим китоблар, ѐзувлар ва 
коммуникацияларни сақловчи қурилма бўлиб, унга мурожаат тез ва 
осон бўладиган тарзда механизацияланган». Нельсон (Nelson) 1967 
йилда гиперматнни имкон қадар буни инсон қилгани каби кўрсаткич 
ва ассоциациялар тармоғи сифатида тавсифлаган.
1993 
йилда Бомман (Bomman) гиперматн тушунчасига 
қуйидагича таъриф берган: «Гиперматн ахборотни изчилликка риоя 
қилмай ѐзиш концепциясини назарда тутади, унга мувофиқ 
фойдаланувчи ахборот фрагментларини кўрсаткичлар ва алоқалар 
ѐрдамида бир-бири билан боғлайди». 
Гиперматн фрагментларга тақсимланган материални ташкил 
этишнинг чизиқсиз тармоқ шакли билан тавсифланади, бу 
фрагментларнинг ҳар бири учун белгиланган алоқа турлари бўйича 
бошқа 
фрагментга 
ўтиш 
кўрсатилган 
бўлади. 
Гиперматнли 
технологиянинг асоси унинг киши ўрнига эмас, балки киши билан 
бирга ахборотни қайта ишлашга йўналтирилганлиги бўлиб, натижада 
бу иш муаллифлик ишига айланади. Унинг қулайлиги шундан 
иборатки, ўз имкониятлари, билим ва малакасини ҳисобга олган 
ҳолда фойдаланувчининг ўзи материални ўзлаштиришга ѐндашувни 
белгилаб олади. 
Гиперматн 
ахборотдан 
ташқари 
уни 
самарали 
излаш 
аппаратидан ҳам иборат бўлади. Шу тариқа ахборотни гиперматнли 
кўринишда тақдим этиш уни оддий усулда тақдим этишга нисбатан 
афзалликка 
эга 
бўлиб, 
уни 
ўзлаштириш 
ва 
фойдаланиш 
самарадорлигини ҳам оширади. 
Мультимедиа
Мультимедиа битта дастурий-техник мажмуада турли табиий 
муҳитларни бирлаштириш бўлиб, бу муҳитлар ѐрдамида инсон 
атрофдаги дунѐ билан мулоқотда бўлади: овоз, матн, статик ва 
динамик 
графика, 
мультипликация 
(анимация) 
ва 
видео. 
Мультимедиа воситаларининг пайдо бўлиши туфайли статик (матн, 
графика, расм) ва динамик (аудио, видео, анимация) ахборотни 
компьютер ѐрдамида интеграциялаш мумкин бўлади.
Гиперматн тизимида узел ва алоқаларнинг мультимедиа 
воситалари билан комбинацияси бу икки таркибий қисмнинг оддий 
бирикувидан фарқланувчи янги муҳит — гипермедианинг пайдо 
бўлишига олиб келди. Компьютер гипермуҳит асосида ѐтувчи 
гиперматн алоқалар ѐрдамида гипермедиа радио (аудио), телевидение 

---

89 
(динамик тасвир), матбуот (матн, расм, сурат) ва компьютерни 
(видеотерминал) уйғунликда бирлаштиради.