Гистология цитология ва эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Ўпкалар 
Ўпкалар кўкрак бўшлиғининг катта қисмини эгаллаб турувчи ва нафас 
олиш деворларига қараб ўз шаклини доим ўзгартириб турувчи жуфт 
органдир. Ўнг ўпка 3 бўлакдан, чап ўпка эса 2 бўлакдан иборат. Ўпка ташқи 
юзаси сероз парда - висцерал плевра билан ўралган (расм 14.7). 

---

 
Ўпканинг тузилиши 
Кекирдак бош бронхларга (бирламчи) бўлинади ва ўпка дарвозасидан 
ўпкага киради. Ўпка дарвозасига артериялар ҳам киради, веналар ва лимфа 
томирлари эса чиқадилар. Бу тузилмалар зич толали бириктирувчи тўқима 
билан ўралади ва улар биргаликда 
ўпка илдизини
хосил қилади. Ўпка ҳаво 
ўтказиш йўллари, бронх дарахти ва нафас олиш системасининг респиратор 
бўлими - алвеолалар системасидан тузилган. Ўнг ва чап ўпка 10 тадан бронх - 
ўпка сегментларидан тузилган бўлиб, ҳар бир сегмент ўпка паренхимасининг 
бир қисмидир. Сегментда ўпка ичидаги йирик бронхлар ва унинг тармоқлари 
ҳамда ўпка артерияси ва веналар ҳам бўлади. Сегментлар бириктирувчи 
тўқимали тўсиқлар билан ажралиб туради. Ўпканинг ҳар бир бўлаги 
бириктирувчи тўқимали тўсиқлар орқали бўлакчаларга бўлинади. Тўсиқлар 
ҳомилада кучли ривожланган, катталарда эса кучсиз бўлиб, бўлакчалараро 
чегара ѐмон ифодаланган.Бу тўсиқларда турли калибрдаги бронхлар, қон 
томирлар ва нервлар жойлашади. Ўпка бўлакчалари пирамида шаклида 
бўлади ва уларнинг учлари ўпка дарвозасига қараган бўлади.
Ўпканинг бронх дарахти.
Бронх девори бронх дарахти бўйлаб бир 
хил тузилишга эга эмас. Бронх диаметрининг кичрайиши билан унинг 
тузилиши ўзгариб боради. Бронхларнинг шиллиқ пардаси трахеядаги сингари 
киприкли цилиндрсимон, қадаҳсимон, базал ва эндокрин ҳужайралар тутади. 
Бронхларнинг дистал қисмида ва терминал бронхиолаларда яна 
микроворсинкалар тутувчи (ҳошияли), киприксиз ва секретор ҳужайралар 
ҳам учрайди.
Бош бронхнинг ички 
диаметри 15 мм бўлиб, трахеянинг икки ўпкага 
ажралган қисмидан бошланади ва тузилиши трахея тузилишини эслатади. 
Аммо трахея тузилишидан фарқли равишда, унинг тоғай ҳалқалари яхлит 
ҳалқа шаклида тузилган. Бу эса бронх диаметрининг барқарорлигини 
таъминлайди ва ҳавони бемалол ўтказади. 
Иккинчи тартибдаги бронхлар 
бўлак ва сегментлар ичида бўлиб, 
уларнинг диаметри 10 мм дан 5 мм гача бўлади. Уларнинг девори ҳам трахея