Гистология цитология ва эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Тугунларнинг иннервацияси.
 
Лимфатик тугунлар рецептор ва 
эффектор нерв охирларига бойдир. Тугунга дарвоза соҳасидан мағизли ва 
мағизсиз нерв толалари киради. Улар тугун капсуласида, трабекулаларда, 
пўстлоқ ва мағиз моддаларида рецептор нерв охирларини ҳосил қилади. 
Тугундаги эффектор нерв охирлари икки турли, яъни адренергик ва 
холинергик бўлади. 
Ёшга қараб ўзгариши.
Лимфа тугунлари организмнинг улғайиши 
билан боғлиқ ҳолда ўзгаради. Бу ўзгариш организмга тушадиган антигенлар 
билан чамбарчас боғлиқдир. Агар янги туғилган чақалоқ микроблардан 
бутунлай ҳоли бўлган муҳитда сақланса (гнотобионтлар), ундаги лимфа 
тугунлари охиригача тараққий этмайди. Фолликуллар ва уларнинг кўпайиши 
марказлари ривожланмай қолади. Организмнинг ташқи муҳит антигенлари 
билан учрашуви лимфа тугунларини ѐш организмда тез вояга етказувчи 
асосий омиллардан бири бўлиб ҳисобланади. Қарилик пайтига келиб, лимфа 
тугунларининг фаолияти сусаяди. Уларда лимфоцитлар ва микромуҳит 
ҳужайраларининг миқдори камайиб бириктирувчи тўқиманинг йўғонлашиши 
ва ѐғ ҳужайраларининг кўпайиши кузатилади. 
Гемолимфатик тугунлар 
Улар одамда жуда кам учраб, асосан қорин аортаси ва буйрак 
артериялари атрофидаги ѐғ тўқимасида жойлашиши мумкин. Улар оддий 
лимфа тугунларидан қуйидаги хусусиятлари билан фарқланади. 
1. Улар майда бўлиб, ўлчамлари 0,1 – 0,3 см дан ошмайди. 
2. Уларда фолликуллар ва мағиз тасмалари яхши ривожланмаган 
бўлади. 

---

3. Синуслар, айниқса, мағиз синуслари кенг бўлиб, ўзида кўп миқдорда 
эритроцитларни ва гранулоцитларни тутади. Эмбрионда ва янги туғилган 
чақалоқда гемолимфатик тугунларда қоннинг такомил этувчи ѐш 
ҳужайраларини (промиелоцитлар, миелоцитлар, нормоцитларни) кўриш 
мумкин. 
Гемолимфатик тугунларни баъзан одамлар ва сут эмизувчиларда 
учрайдиган қўшимча майда талоқлардан ҳам фарқ қилиш муҳимдир: 
1. Гемолимфатик тугунларда албатта олиб келувчи лимфатик томирлар 
бўлиб, қўшимча талоқларда эса улар йўқдир. 
2. Қўшимча талоқларда учрайдиган махсус тузилмалар (фолликуллар 
таркибидаги марказий артериялар, йирик веноз синуслар) гемолимфатик 
тугунларда бўлмайди.