Bap new indd

III bap.
SHENBER BOYÍNSHA TEŃ ÓLSHEWLI 
QOZǴALÍS
Biz usı waqıtqa shekem traektoriyası tuwrı sızıqtan ibarat bolǵan qozǵalıstı 
úyrendik. Deneniń traektoriyası tuwrı sızıq bolmaǵan hárqanday qozǵalısı 
iymek sızıqlı qozǵalıs bolıp tabıladı. Iymek sızıqlı qozǵalıslardıń eń ápiwayı 
túri bolsa aylanbalı qozǵalıs bolıp tabıladı.
Aylanbalı qozǵalıs haqqında túsiniklerge iye bolıwımiz eń mayda 
bólekshe – elektronlardan baslap planetalardıń óz orbitaları boyınsha aylanbalı 
qozǵalısların tallawda, turmısımızda paydalanılatuǵın kóplegen ásbaplardıń 
aylanbalı qozǵalatuǵın bólimlerin úyreniwde járdem beredi. Bul bapta 
deneniń teń ólshewli aylanbalı qozǵalısı menen tanısamız.
15-§. DENENIŃ SHEŃBER BOYÍNSHA TEŃ ÓLSHEWLI 
QOZǴALÍSÍ
Sheńber boyınsha teń ólshewli qozǵalıs haqqında túsinik
Saattıń tilleriniń ushınıń, birdey tezlikte ketip baratırǵan velosipedtiń 
yamasa avtomobildiń dóńgeleginiń, islep turǵan ventilyator párriginiń 
qozǵalısın aylanbalı teń ólshewli qozǵalıs dep ataw múmkin. Teń ólshewli 
degende baǵıtı boyınsha teń ólshewli emes, waqıttıń ótiwi menen 
ózgermeytuǵın birdey tezlikti túsiniwimizdiń kerek ekenligin esletip ótemiz.
Eger materiallıq noqat sheńber boylap teń waqıtlar arasında 
teńdey jollardı basıp ótse, bunday qozǵalıs aylanbalı teń ólshewli 
qozǵalıs dep ataladı.
Materiallıq noqattıń aylanbalı qozǵalısı degende, aylanbalı qozǵa-
latuǵın deneniń bir noqatı názerde tutıladı. Mısalı, saattıń tiliniń belgili bir 
noqatın, materiallıq noqat dep qaraw múmkin. Velosiped yamasa avtomobil 
dóńgeleginiń kósherinen belgili bir uzaqlıqtaǵı noqatın materiallıq noqat dep 
alıwǵa boladı. Bul jaǵdayda dóńgelektiń aylanbalı qozǵalısı jerge salıstırǵanda 
emes, al velosipedtiń yamasa avtomobildiń korpusına salıstırǵanda qaraladı.

---

57
III bap. Aylanbalı teń ólshewli qozǵalıs
48-súwret.
Múyeshtiń 
radian ólshemi.
R
O
3,14 rad
3 rad
1 rad
2 rad
Δ
s
˘
46-súwret.
Hár qıylı no-
qatlardıń basıp ótken jolı.
A
1
Δ
s
2
Δ
s
1
Δ
s
A
2
O B
2
B
1
A
B
˘
˘
˘