Bap new indd

47-súwret.
Burılıw 
múyeshiniń payda bolıwı.
Δ
φ
O
R
A
B
Sızıqlı tezlik hám múyeshlik tezlik
Aylanbalı qozǵalısta deneniń aylanıw kóshe-
rinen hár qıylı uzaqlıqtaǵı noqatları belgili Δ
t
waqıt ishinde hár qıylı uzınlıqtaǵı Δ˘
s 
doǵaların 
basıp ótedi. 46-súwretten belgili Δ
t
waqıtı ishinde 
deneniń A noqatınıń Δ˘
s
doǵasın, A
1
noqatı Δ˘
s
1
ni, 
A
2
noqatı bolsa Δ˘
s
2
doǵasın basıp ótiwi kórinip 
tur. Bul noqatlardıń waqıt birligindegi basıp ótken 
aralıqları, yaǵnıy tezlikleri hár qıylı:
υ
=
Δ˘
s
.
∆
t
(1)
Sheńber boylap qozǵalatuǵın materiallıq noqattıń waqıt birligi 
ishinde doǵa boylap basıp ótken jolına san jaǵınan teń bolǵan 
shamaǵa sızıqlı tezlik dep aytıladı.
Dene radiusı 
R
bolǵan sheńber boylap teń 
ólshewli qozǵalatuǵın bolsın (47-súwret). Eger 
dene qanday da bir Δ
t
waqıt ishinde 
A
noqattan 
B
noqatqa orın awıstırsa, sheńberdiń orayınan usı 
A
noqatına ótkerilgen 
R
radiusı Δφ múyeshke burıladı. 
Bul múyeshti 
burılıw múyeshi
dep ataydı. Aylanıp 
atırǵan noqattıń sheńberdiń orayınan uzaq jaqınlıǵına 
qaramastan burılıw múyeshi birdey boladı. Burılıw 
múyeshi radian (rad) yamasa gradus (°) birliklerinde 
ólshenedi.
Qarsısındaǵı doǵanıń uzınlıǵı usı sheńberdiń radiusına teń bolǵan 
múyesh bir radianǵa teń múyesh bolıp tabıladı.
Yaǵnıy Δ˘
s 
= R de Δφ = 1 rad. boladı (48-súwret).
1 radian shama menen 57 gradusqa teń, yaǵnıy 
1 rad ≈ 57°. 48-súwrettegi 
R
radiusı 2 radianǵa 
burılsa, Δ
φ
≈ 114°, 3 radianǵa burılsa Δφ = 172° 
boladı. Radius
 R
yarım sheńberge, yaǵnıy 180° qa 
burılıwı Δ
φ
= 3,14 rad = π di payda etedi. Dene bir ret 
aylanǵanda sheńberdiń uzınlıǵı 
s
= 2π
R
ge teń bolǵan 
aralıqtı basıp ótedi. 

---

58
Kinematika tiykarları
Burılıw múyeshiniń radian ólshemindegi mánisi tómendegige teń:
Δφ = 
—
Δﬞ
s 
R
(2)
Aylanbalı qozǵalısta sızıqlı tezlik 
υ
menen bir waqıtta