O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Bilvosita ta’sir etuvchi adrenomimetiklar 
1.
Simpatomimetiklar. 
2.
Simpatolitiklar. 

---

- 265 -
Simpatomimetiklar 
Efedrin
-efedra yovvoyi o‘simligi tarkibidagi alkaloid. O‘simlikda efedrin 
chapga aylantiruvchi izomer bo‘lib, faolligi sintetik efedrindan ancha kuchli. 
Efedrin presinaptik membranaga ta’sir etib, NA ajralib chiqishini kuchaytiradi. 
Undan tashqari efedrin postsinaptik membranadagi adrenoretseptorlarni bevosita 
qo‘zg‘atadi. NA ajralishni kuchaytirishi va NA bir qismi adrenalinga 
aylanganligi xisobiga efedrin α va β adrenoretseptorlar qo‘zg‘alganligida kelib 
chiqadigan o‘zgarishlarni yuzaga keltiradi. Ya’ni yurak faoliyatini oshiradi, 
tomirlarni toraytiradi, qon bosimini ko‘taradi, bronxlarni kengaytiradi, MIT 
a’zolarning harakati va sekretsiyasini susaytiradi, qorachiqni kengaytiradi 
(ko‘zning ichki bosimini o‘zgartirmaydi), giperglikemiya, giperlipidemiya, 
rivojlanadi. Efedrinning ta’siri kuchi adrenalinnikiga qaraganda 50-100 marta 
sust, asta-sekin va davomli ta’sir ko‘satadi. M-n: gipertenziv ta’siri davomligi 
adrenalinikidan 7-10 marta uzoqroq. Efedrin ketma-ket organizmga kitritilsa 
(10-30min.) qon bosimi ko‘tarilish o‘rniga pasayadi (taxifilaksiya), chunki 
efedrin presinaptik membranadagi NA zahiralarini kamaytiradi. Efedrin MAO 
faolligini susaytiradi. Shuning uchun u MNS ni adrenalin va NA ga nisbatan 
kuchli qo‘zg‘atuvchi (uyquni yo‘qolishi, ko‘tarinki kayfiyat, giperglikemiya, 
ishtahani yo‘qolishi) ta’sir etadi. Efedrin NA va Adrenalindan farqli o‘laroq 
MITda parchalanmaydi, MAO ta’siriga chidamli, jigarda parchalanadi, tahminan 
40% o‘zgarmagan xolda peshob tarkibida ajraladi.
Qo‘llanilishi: bronxial astma (bronxolitik), gipotoniyalarda, rinitlarda 
(maxalliy), orqa miya anasteziyasida gipotoniyani oldini olishda, qon yo‘qotish, 
travmalarda qon bosimini ko‘tarish uchun, allergik holatlarda, uyqu chaqiruvchi 
va narkotik moddalar bilan zaharlanganda, oftalmologiyada tashxis qo‘yishda. 
Nojo’ya ta’sirlari: hayajonlanish, uyqusizlik, qo‘l-oyoqlarni titrashi, 
giperglikemiya, ishtahani pasayishi. 
Efedrinni davomli ishlatish man etiladi. Qo‘llash mumkin bo’lmagan 
holatlar: tiriotoksikoz xafaqonlik, uyqusizlik, ateroskleroz, feoxromotsitoma. 

---

- 266 -