O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

ofitsinal preparatlar
deyiladi (
officina
– 
dorixona degan so‘zdan olingan). Vrachning ko‘rsatmasi (farmoyishi) bo‘yicha 
dorixonalarda tayyorlanadigan dori vositalariga esa 
magistral preparatlar
deyiladi (
magister
– o‘qituvchi so‘zidan olingan).
Dori moddalarining olinish manbalari 
Dori vositasi
(dori) turli kasalliklarning profilaktikasi va davosi uchun 
ishlatiladigan bir yoki bir nechta dori moddasini o‘ziga qamrab oladi.
Dori 
moddasi
– Dori vositasisifatida ishlatiladigan individual kimyoviy birikmadir. 
Ma’lum dori shakli ko‘rinishida tayyorlangan dori vositasiga esa 
dori preparati
deyiladi. 
Dorivor moddalar anorganik birikmalardan, hayvonlar organizmidan, 
o‘simliklardan, shuningdek sintez qilish yo‘li bilan olinadi. Dori xom-ashyosiga 
quritish va maydalash yo‘li bilan ishlov berish natijasida olingan preparatlarni 
oddiy preparatlar
deyiladi. Shifobahsh o‘simliklardan maxsus ishlov berish 
natijasida ajratib olingan va tarkibidagi keraksiz (ballast) moddalardan batamom 
tozalanmagan preparatlarni 
galen preparatlari
deyiladi. Ularni asosan ichish 
uchun tavsiya qilish mumkin. Bularga damlama va qaynatmalar, tindirma va 
ekstraktlar kiradi. 
Novogalen preparatlar
esa dorivor xom-ashyodan kimyo-farmatsevtika 
sanoatida imkoni boricha tarkibidagi ballast moddalardan tozalash yo‘li bilan 
olingan ajratmalardir (ularda o‘simlikdagi ta’sir qiluvchi Moddalarning jami 
bo‘ladi). Shuning uchun ularni ham enteral, ham parenteral qo‘llash mumkin. 
Dozalar va o‘lchov birliklari 
D o z a
– bu dorivor moddaning miqdoridir.
Uning quyidagi asosiy turlari mavjud: 
1) maksimal yoki yuqori doza (md);
2) terapevtik yoki o‘rta doza (td); 

---

27 
3) zaharli yoki toksik doza; 
4) o‘lim chaqiradigan yoki letal doza (ld). 
Shuningdek, bir martalik, sutkalik va kurslik dozalar ham mavjud.
Shifokorlar retsept yozish jarayonida zarur bo‘lib qolganda asosan quyidagi 
hisoblash formulalaridan foydalanishlari mumkin: 
1. Maksimal doza (md) dan terapevtik doza (td) ni hisoblash formulasi: 
3
2
yoki
md
td

2. Kattalar terapevtik dozasi (td) dan yosh bolalarga terapevtik doza hi-
soblash formulalari: 
a) yoshga bog‘liq holda
b) vaznga bog‘liq holda 
24
Y
td
td
bola
katta
bola
х

70
V
td
td
bola
katta
bola
х

Izoh:
mazkur formulalarda td – terapevtik doza, md – maksimal doza, 
Y
bola
– bolaning yoshi, 24 – kattalar bilan yoshlar orasidagi chegaraviy yosh, 
V
bola 
– bolaning vazni, 70 – kattalarning o‘rtacha og‘irligi. 
O‘lchov birligi qilib 1 gramm qabul qilingan, ya’ni 1 sm
3
distillangan 
suvning 4
o
C dagi og‘irligi. Retseptda gramm quyidagicha yoziladi: