|
MAVZU:
MAKROIQTISODIYOT VA
TEJAMKORLIK
Tayyorladi:Xusanova Muhabbat
Reja:
Makroiqtisodiy tahlilning asosiy sohasi – mamlakatda ishlab chiqarishning
umumiy hajmi, inflyasiya sur’atlari, ishsizlik darajasi, to‘lov balansi saldosi,
ayirboshlash kursi kabi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar. Makroiqtisodiy tahlilning
maqsadi – umumiy ko‘rsatkichlar ma’lumotlarining o‘zgarishini izohlash va
davlat organlariga hamda jamoat tashkilotlariga iqtisodiy vazifalarni hal
etishda va iqtisodiy vaziyatdagi kutilmagan o‘zgarishlarga munosabat
bildirishda yo‘l ko‘rsatishdan iborat.
Milliy iqtisodiyot o‘zaro bog‘liq sektorlar va
tarmoqlarning murakkab yig‘indisini o‘zida namoyon
etadi. Uning eng muhim tavsiflari - tovarlar va
xizmatlarni ishlab chiqarish va iste’mol qilish hajmi,
inflyasiya va iqtisodiy o‘sish sur’atlari, bandlik, ishsizlik
va daromad darajalari.
Milliy hisoblar tizimi (MHT)
Milliy hisoblar tizimi (MHT)
makroiqtisodiy ma’lumotlarga ishlov
berish va ularni makroiqtisodiy tahlil
maqsadlari uchun tizimlashtirilgan
ko‘rinishda taqdim etish imkonini beruvchi
buxgalteriya hisobi sifatida ishlab
chiqilgan. U milliy iqtisodiyot
ko‘rsatkichlarini tahlil qilish, baholash va
monitoringini amalga oshirishda zarur
bo‘lgan axborotning uzluksiz oqimini
tashkil etish uchun xalqaro hamjamiyat
tomonidan tan olingan bazani o‘zida
namoyon etadi.
1. MHT makroiqtisodiy tahlil uchun zarur baza hisoblanib, o‘zining ancha
moslashuvchanligi va qulayligi bilan ajralib turadi. Rivojlanishning turli
bosqichlarida turgan mamlakatlar uchun hisob-kitoblarni amalga oshirish
uchun manba bo‘lib xizmat qiladi, hamda tahlil va prognoz uchun axborot
bazasi hisoblanadi.
2. MHT nafaqat muayyan davrda, balki dinamikada ham (muayyan vaqt
qatori mobaynida) eng muhim makroiqtisodiy o‘rtacha ko‘rsatkichlar
(masalan, ishlab chiqarish hajmi va bandlik darajasi) harakatini kuzatish
imkonini beruvchi tizimni o‘zida namoyon etadi.
3. MHT – xalqaro taqqoslashlar uchun eng muhim axborot manbai
hisoblanadi, chunki xalqaro tashkilotlarga milliy hisobvaraqlar bo‘yicha
ma’lumotlarni, xalqaro standartlarga mos keluvchi ta’riflar va tasniflarni
taqdim etishda foydalaniladi.
Ta’kidlash lozimki, MHTning makroiqtisodiy tahlil uchun o‘ta
muhim ahamiyatga egaligi quyidagilarda namoyon bo‘ladi.
Bunday taqqoslashlar ishlab chiqarish hajmi ko‘rsatkichlarini
umumiy valyutaga aylantirishni talab qiladi. Milliy valyutalarda
ifodalangan YAIM haqidagi ma’lumotlarni qayta hisoblash
ko‘pincha bozor ayirboshlash kursi bo‘yicha amalga oshiriladi.
Agar bozor (yoki rasmiy) ayirboshlash kurslari (YAIM
darajasida) qiyoslanadigan tovarlar va xizmatlar o‘rtacha
chamalangan narxlarining nisbatlariga teng bo‘lsa, bunday
qayta hisoblash maqbul bo‘ladi, ushbu o‘zaro bog‘liqlik
xarid qobiliyati pariteti (XQP) deb nomlanadi.
Biroq bozor ayirboshlash kurslari uzoq davrlar mobaynida
XQPdan katta farq qilib, YAIM dagi siljishga, demak,
taqqoslashlar chog‘idagi muntazam hatoga olib kelishi
mumkin. SHuning uchun xalqaro taqqoslashlar chog‘idagi
muntazam hatoning miqdorini cheklash imkonini beruvchi
muqobil metodikalar ishlab chiqilgan.
Investitsiyalar (yalpi kapital hosil qilish)
makroiqtisodiy nuqtai nazardan iqtisodiyotda kapital
qo‘yilmalar jismoniy hajmining ko‘payishi sifatida
aniqlanadi.
YAlpi ichki mahsulot iqtisodiyotning barcha sektorlarida ishlab
chiqarilgan qo‘shilgan qiymat summasi sifatida aniqlanadi.
YAIM ushbu mamlakat hududida ishlab chiqarilgan yakuniy
tovarlar va xizmatlar bozor qiymatining o‘lchovi bo‘lib xizmat
qiladi.
YAIMni hisoblash usullari
.
bu yerda:
C – davlat va nodavlat sektorlarining yakuniy
iste’moli;
I - investitsiyalar yalpi hajmi (asosiy fondlarga
investitsiyalar va tovar-moddiy zaxiralarning
o‘zgarishi);
X - tovarlar va faktoriy xizmatlar eksporti;
M - tovarlar va nofaktoriy xizmatlar importi.
Birinchi farq
har bir indeks
qamrab
oladigan tovarlar
va xizmatlar
turlaridan iborat.
Ikkinchi farq shundan
iboratki,
YAIM deflyatori faqat
mamlakatda
ishlab chiqarilgan
tovarlarni o‘z
ichiga oladi.
Uchinchi farq turli
tovarlar narxlarini
narxlarning
ushbu ikkita
indeksida
umumiylashtirish
usuliga taalluqli.
INI va YAIM deflyatori o‘rtasida uchta asosiy farq mavjud.
YAIM deflyatori
Do'stlaringiz bilan baham: | 
