Microsoft Word kartografiya doc

11.2. Dengiz kartalari
Bizga malumki, dengizlar Er shari yuzasining 71% ini tashkil qiladi. 
Demak, dengiz kartalarining roli nih’oyatda katta bwlib davlat ah’amiyatiga 
egadir. Dengiz kartalari asosan (gidrografik) kartalar bwlib, ulardan navigatsiya 
soh’asida foydalaniladi. Shu bilan birga bunday kartalar kemani boshqarishda 
suzish ywllarini wrnini aniqlashda, yangi dengiz ywllarini ochishda foydalaniladi. 
Swnggi vaqtlarda ochiq va 
ё
piq dengizlarning tabiiy resurslarini wrganish 
maqsadida yangi mavzuli kartalar tuzishga etibor berilmoqda. Ayniqsa, dengiz 
osti relefini wrganish va undan foydalanish uchun maxsus kartalar tuzilmoqda. 
Dengiz kartalarida dengiz tubining relefini kwrsatuvchi batimetrik 
kwrsatkichlarning roli katta, bundan tashqari dengiz tubidagi qum, shag’al 
ё
ki 
dengizdagi xavfli joylar, sa
ё
zliklar, riflar, toshli qirg’oqlar, chwkkan kemalar wrni, 
dengiz oqimlari va ularning kuchi, magnit og’ish burchaklari, suv kwtarilishi 
(priliv) va qaytishi (otliv) vaqtlari, suzib yuruvchi muzlar mayak va buylar 
kwrsatiladi. 
Dengiz kartalari Merkator proektsiyasida tuzilib azimut ywnalishlari twg’ri 
chiziqlar bilan ifodalanadi, natijada nuqtalarning koordinatalarini aniqlash oson, 
shu bilan birga bunday kartalarda radionavigatsiya turlarini tushirish ancha 
qulaydir.
Sobiq 
İ
ttifoqda tuzilgan dengiz kartalarining masshtabi qirg’oqqa yaqin 
joylarda 1:25000 dan 1:75000 gacha, ochiq dengizda esa asosan 1:1000000 
masshtabda bwlib, bunday kartalar dengiz bosh kartalari deb yuritiladi. 
Hozirgi vaqtda dun
ё
ning 1:10 mln va 1:3,5 mln masshtabli dengiz kartalari 
tuzilgan. 
Xalqaro gidrografik tashkilot rah’barligida dengiz kartalarini 
standartlashtirish ustida ish olib borilmoqda, shunda h’amma dengiz 
kartalaridan xoh’lagan mamlakatlar foydalanishi mumkin. 
Quruqlikdagi kartaga nisbatan dengiz kartalari tez-tez yangilanib turadi va 
ularni xalqaro gidrografik tashkilot nazorat qilib turadi. Dengizlarning mavzuli 
kartalari asosan, batimetrik, gidrometeorologik, geologik, geofizik ywnalishlarda 
tuziladi.