Narxning iqtisodiy mohiyati va turlari

BAHONING SHAKLLANISHI 
Firmaning 
baho xususidagi 
o’z nufuzi 
(imidji) 
Raqiblarning baho 
xususidagi nufuzi 
Talab omillari 
Xarajat omillari 
Raqiblarning bozordagi 
ulushi 
Firmaning 
bozordagi o'z ulushi 
Raqobat omillari 
Raqib reklama dinamikasi 
Firmaning 
reklama dinamikasi 
Rasiblarning mahsulot nufuzi 
Firmaning mahsulot nufuzi 
(imidji) 
Sotuvchilarning bahoni 
shakllantirishi 
Kelajakda mijozlarni 
mo'ljallash 

---

 
9.4.1.-chizma.
Narxning shakllanishi. 
Bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonida narxning roli va ahamiyati beqiyosdir. Ma’lumki, 
hozirgi zamon iqtisodiyoti bozor iqtisodiyotidir. Bu iqtisodiyot Yer yuzidagi ko’pgina davlatlarda 
turli darajada va o’ziga xos xususiyatlar bilan rivojlanib bormoqda. Uning mohiyat belgilarini eng 
rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida ko’rish mumkin. Uning ana shunday belgilaridan biri, 
narxlarning liberallashuvi, narx-navoning erkin shakllanishidir. Tovarlar narxini davlat yuqoridan 
belgilamaydi. U bozordagi talab va taklifga qarab, xaridor bilan sotuvchining savdolashuvi 
asosida yuzaga keladi. Kelishilgan narxlar esa bozor munosabatlariga xizmat qiladi. Narx pul 
bilan o’lchanadi. Bozor iqtisodiyoti pulsiz bo’lishi mumkin emas. Pul esa iqtisodiy 
munosabatlarning asosiy vositasi bo’lib, iqtisodiyotda o’ta muhim rolg’ o’ynaydi. Pul 
munosabatlari bozor iqtisodiyotining ajralmas qismi hisoblanadi. Pul oboroti, pul emissiyasi, 
qadri-qimmati, inflyatsiya, valyuta kursi kabi hodisalar iqtisodiy vaziyatning ko’zgusi hisoblanadi. 
Bozor iqtisodiyotida tovar taqchilligi bo’lmaydi, shu sababdan bozorda ishlab chiqaruvchi emas,
balki iste’molchi (xaridor) o’z izmini o’tkazadi, tovar va xizmatlarni sifati va narxiga qarab tanlab 
olish imkoniyatiga ega bo’ladi. Ko’rib chiqqanimizdek, bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonida 
narxning roli va ahamiyati juda katta. 
Narx shakllanishida raqobat muhim o’rin tutadi. Raqobatda yutib chiqish yoki yutkazish 
narxni belgilashga ham bog’liq. Raqobatlashuv jarayonida xaridor ko’p bo’lsa, yuqori narx tashkil 
topadi. Agar sotuvchilar ko’p bo’lib, ular raqobatlashishsa, past narxlar vujudga keladi. 
Raqobat kurashida xarajatlarni qoplamaydigan, binobarin, zarar keltiradigan o’ta past 
narxlar ham paydo bo’ladi. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, xo’jalikni oqilona yuritish 
esa moliyaviy aloqalar va qiymat qonunlaridan foydalanishni talab qiladi. 
Ayrim buyumlarning narxsini o’zgartirish evaziga davlat ularga bo’lgan ehtiyojni hamda 
ularni xarid qilishni boshqaradi. Jumladan, inson sog’lig’iga putur yetkazuvchi mahsulotlarning 
narxini oshirish evaziga ularni xarid qilinishini chegaralash va aksincha, bahzi oziq-ovqat 
mahsulotlarining narxini mehyorda ushlab turish orqali ehtiyojlarni to’laroq qondirish 
mulohazamizga dalil bo’la oladi.