Улуғмуродов н. Х

1. Qalqovichli sath o’lchagichlar
rezervuarlardagi suyuqliklar sathini o‟lchaydi va eng ko‟p 
qo‟llaniladigan avtomatika elementi hisoblanadi.U suyuqlik sirtida koptoksimon qalqib turadi(6-rasm,a 
) va suyuqlik sathi balandligidagi o‟rni, unga ta‟sir qiladigan kuchlar muvozanati bilan 
aniqlanadi.Arximed qonuniga muvofiq, qalqovich vazni uning suyuqlikka botgan hajmidagi suyuqlik 
vazniga teng bo‟ladi.Undan tashqari, qalqovichni o‟rab olgan suyuqlik ustidagi muhit havo bo‟lmay, 
zichligi ρ
0 
ga teng bo‟lgan modda bo‟lsa, unda qalqovich hajmidagi bu modda og‟irligi ham 

---

63 
qalqovichni pastga bosadi, uning suyuqlikka botishini oshiradi. Bu ikki kuchga qarshi yo‟nalgan 
qaqovichni yuqoriga ko‟taradigan kuch G‟ quyidagicha hisoblanadi : 
 





x
dx
x
S
g
p
p
g
vp
x
F
0
0
0
.
)
(
)
(
(15) 
bunda
V – qalqovichning hajmi, 
ρ
0
- suyuqlik ustidagi muhit(suyuqlik zichligi),
g - og‟irlik kuchi tezlanishi,
ρ - qalqovich botib turgan suyuqlik zichligi,
x - qalqovich botgan qismining balandligi,
S
x
- qalqovichning ko‟ndalang kesim yuzi. 
6 – rasm . 
Suyuqlik 
sath 
balandligini 
qalqovich datchik bilan o’lchash .
a- qalqovichli o’lchagich sxemasi ; 
b – suyuqlik sathi balandligini 
o’lchash sxemasi ; 1- qalqovich – 
datchik 
; 
2- 
roliklar 
; 
3- 
muvozanatlovchi 
yuk 
va 
ko’rsatuvchi strelka. 
Qalqovichning ko‟ndalang kesimi S 
balandligi h bo‟yicha o‟zgarmas 
bo‟lganda
F (x) = v 
ρ
0
g + ( ρ - ρ
0
) g S
x
(16) 
F = ρ g S x (17) 
Qalqovichni yuqoriga ko‟taradigan muvozanatlaydigan kuch qalqovich vazniga teng bo‟ladi : 
F = G (18) 
Bundan foydalanib, qalqovichning suyuqlikka botish balandligini topish mumkin : 
G 
x = ––––––– = const.
(19) 
S ρ g 
Bu holda kuchlar muvozanatini ta‟minlaydigan qalqovich suyuqlik sathi balandligiga muvofiq suriladi. 
6- rasm, b da shu prinsipga asosan ishlaydigan eng sodda sath o‟lchagich sxemasi ko‟rsatilgan. 
Qalqovich 1 roliklar 2 yordamida muvozanatlovchi yuk 3 bilan elastik tros ( po‟lat sim ) orqali 
bog‟langan. YUk bilan biriktirilgan strelka shkala 4 ga muvofiq suyuqlik sath balandligini ko‟rsatib 
turadi. 
Bu 
sodda 
asbobning 
kamchiligi 
– 
shkalasining teskariligi va tross og‟irligining 
o‟zgarishi hisobga olinmasligidir. Shunga qaramay 
o‟lchash aniqligi juda yuqori.