"Biofizikadan amaliy mashg’ulotlar" o’quv qo’llanmasi umumiy biofizika kursining fizikа-kimyo va elektrobiologiya bo’limlariga taаlluqli amaliy mashg’ulotlarning nazariy va amaliy masalalarni o’z ichiga oladi

 
Suyuqliklarning sirt tarangligini o`lchash 
 
Suyuqliklarning sirt tarangliklarini o`lchash amaliyotida, suyuqlik yuza qatlamidan qattiq 
konturni yulib olish uchun zarur bo`lgan kuchni o`lchashga asoslangan Dyu Nuihalqa metodi 
keng qo`llaniladi. 

---

20 
Halqa metodi o`zining qulay va oddiy bo`lishiga qaramay, bir qator kamchiliklarga ham ega. 
Halqacha qo`llanish effektining o`lchov natijalariga ko`rsatadigan ta`sirining e`tibordan chetda 
qolishi va bir qator hollarda halqacha usulining umuman noqulayligi shular jumlasidandir. 
Shularni e`tiborga olib, quyida kam tarqalgan, ammo laboratoriya sharoitida barpo etilishi 
osonlashtirilgan va o`zgartirilgan Rebinder usuli keltirildi. 
Rebinder sirt taranglik o`lchash usuli suyuqlik yuza bo`lim chegarasida hosil qilinadigan 
havo pufakchasining yorilishiga mos keladigan bosimni o`lchashga asoslangan. Asbob kapillyar 
naychasining uchi suyuqlik yuzasiga tegib turgan sharoitda, u orqali havo berilib, berilgan havo 
bosimi sekinlik bilan oshirilib borilsa, kapillyar uchida pufakcha hosil bo`ladi. Pufakcha 
kattaliga bosim oshgan sari osha boradi va bosim pufakcha devoridagi molekulalarning tortishish 
kuchlarini yenga oladigan darajaga yetganda esa pufakcha yoriladi. Ana o`sha pufakcha 
yorilishiga sabab bo`ladigan bosim suyuqlik sirt tarangligiga to`g`ri proporsional bo`lib, 
kapillyar uchining diametriga teskari proporsionaldir, ya`ni 
,
r
k
p


(3) 
bu yerdagi p-havo bosimi, σ-suyuqlik sirt tarangligi, r-kapillyar radiusi, k-proporsionallik 
koeffitsienti. 
Ikki xil suyuqlik uchun o`lchab olingan bosimlar ularning sirt tarangliklari bilan 
quyidagicha bog`langan: 
,
0
0
p
p



(4) 
bu yerdagi σ va σ
0
-olingan suyuqliklarning sirt tarangliklari, p va p
0
-esa o`sha suyuqliklar uchun 
o`lchab olingan bosim kattaliklari. Mazkur munosabatga ko`ra, birinchi suyuqlikning sirt 
tarangligi teng bo`ladi:
0
0
p
p



(5) 
Agarda olingan suyuqliklardan birining sirt taranglik kattaligi bilan o`sha sukyuqlik uchun 
o`lchab topiladigan bosim kattaligiaro nisbat doimiy deb qaralsa, ya`ni k = σ
0
/p
0
u holda (5) 
formula quyidagi shaklga kiradi:
.
kp


(6) 
Demak, Rebinder usuliga muvofiq, biror suyuqlikning sirt tarangligini aniqlash uchun 
avvalo, asbob doimiysi topilishi shart. 
Qulaylashtirilgan Rebinder asbobining tuzilishi va undan foydalanish yo`llari.
Asbob (
6-rasm
) suyuqlik quyishga mo`ljallangan idishcha (probirkacha (1)) va pastki uchi 
idishdagi suyuqlik yuzasiga tegib turadigan, cho`ziq uchli maxsus shisha naycha (2) ni o`z ichiga 
oladi. Mazkur naychaning ikkinchi uchi rezinka muftaga ulangan shisha trubka orqali bir 
tomondan, suvli manometrga, ikkinchi tomondan esa, uch yo`lli kran (4) orqali havo haydovchi 
sistema (shprits (5)) ga ulanadi. Havo haydovchi sistema shprits va uning ichidagi havo 
bosimining bir tekis oshirilishi va zarur bo`lganda havo olishni ta`minlovchi vint (6) lardan 
tashkil topgan.