"Biofizikadan amaliy mashg’ulotlar" o’quv qo’llanmasi umumiy biofizika kursining fizikа-kimyo va elektrobiologiya bo’limlariga taаlluqli amaliy mashg’ulotlarning nazariy va amaliy masalalarni o’z ichiga oladi

3-mashg`ulot. Eritma yoki biologik suyuqlikning muzlash haroratini o`lchash va 
ularning osmotik bosimlarini hisoblab topish. 
Ish yuqorida bayon etilgan tarzda bajariladi. Erituvchi yoki suv o`rniga endi tekshiriladigan 
eritma yoki biologik suyuqlik olinadi. Takroriy o`lchovlar natijasida qo`lga kiritilgan 
natijalardan hosil qilingan o`rtacha arifmetik kattalik jadvalga ko`chiriladi. So`ngra 20-formula 
yordamida tekshirilayotgan suyuqlik depressiyasi (∆T) topilib, 19-formula orqali o`sha 
suyuqlikning osmotik bosimi hisoblab topiladi. 
 
4. SUYUQLIKLARNING SIRT TARANGLIGI 
Suyuqliklarning sirt tarangligi deganda, suyuqlik bilan uning bug`lari aro chegara 
bo`limida yuzaga keladigan ortiqcha erkin energiya tushuniladi. 
Suyuqlining yuza bo`limida joylashgan molekulalar, uning chuqurligidan tortishish 
kuchlari o`zaro tenglashgan molekulalardan, faqat yuza bo`lim tagida joylashgan
molekulalarning bir tomonlama tortishlariga duchor bo`lishi bilan farqlanadi. Molekulalararo 
torayishish kuchlarining tenglashmaganligi natijasida, yuza bo`limida ortiqcha erkin energiya 
paydo bo`ladi. Shu xilda paydo bo`lgan erkin energiya miqdori quyidagi munosabat orqali 
ifodalanadi: 
,
S
F




(1) 
bu yerdagi σ-suyuqlik sirti taranglik koeffitsienti, Ѕ-yuza maydoni. 
Demak, yuza bo`limida kelib chiqadigan oshiqcha erkin energiya yuza maydoni kattaligiga 
to`g`ri proporsionaldir.Sirt taranglik koeffitsienti (σ) ni suyuqlik yuza maydonini 1 smga 
kattalashtirish uchun talab etiladigan ish sifatida tasavvur etish mumkin, ya`ni
S
A


(2) 
Agarda ish A-ni erg-larda, yuza maydonini S sm-larda ifodalansa, u holda sirt taranglik 
koeffitsienti erg. sm
-2
da o`lchanadi. Ma`lumki, 1 erg = 1 din. sm, shunga ko`ra, erg. sm din.sm
-2
=din. sm
-1
. 
Suyuqlik sirt taranglik koeffitsientini suyuqlik yuza bo`lim perimetrini 1 sm ga oshirish 
uchun zarur kuch tarzida ham tasavvur etish mumkin. Tasavvurlarning qanday bo`lishidan qat`iy 
nazar, har ikkala holda, o`lchov birliklari bir xil natijaga olib qoladi, ya`ni erg.sm
-2
= din.sm
-1
. 
Suyuqliklarning sirt tarangligi haroratga bog`liq bo`lib, harorat oshganda kamayadi va 
aksincha. Bu hol suyuqlik yuza bo`limidagi bug` bosimining haroratga bog`liq ravishda 
o`zgarishi bilan izohlanadi. Suyuqliklar sirt tarangligi ba`zi bir kimyoviy moddalar, masalan, bir 

---

19 
atomli spirtlar, efir, yog` kislotalari va ularninng gomologlari ta`siridan juda ham kamayib 
ketadi. Bu xil sirt tarangligini kamaytiruvchi moddalar-