Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

Tursinboyeva Z.U., Abdullayeva D.A.
Navoiy davlat konchilik instituti
Taянч сўзлар: 
масофавий таълим, дидактик тизим, ташкил этиш, электрон ўқитиш, ком-
пьютер технологиялари.
Ключевые слова: 
дистанционное обучение, дидактическая система, организация, элек-
тронное обучение, компьютерные технологии.
Key words: 
distance learning, didactic system, organization, e-learning, computer technology.
MASOFAVIY O‘QITISHNI TASHKIL ETISHNING DIDAKTIK
TIZIMI MOHIYATI

---

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
100
Hozirgi kunda an’anaviy ta’lim shakllari bilan birgalikda masofaviy ta’lim 
texnologiyalari jadallik bilan keng joriy etilmoqda. Bu hozirgi yoshlarning, ya’ni yangi 
avlodning ko‘pchiligi shaxsiy kompyuterdan erkin foydalana olishi va hozirgi kunda har bir 
ta’lim muassasasi, har bir shaxs Internet tarmog‘i va undagi ma’lumotlardan mohirlik bilan 
foydalanishiga bog‘liq bo‘lishi mumkin. 
Xorijiy davlatlar olimlarining adabiyotlarini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, hozirgi 
kunda “masofaviy o‘qitish”, “elektron o‘qitish”, “e-learning”, “kompyuter texnologiyalarini 
qo‘llab o‘qitish”, “masofaviy ta’lim texnologiyalari”, “tarmoq ichida o‘qitish” (ta’lim 
dasturlarini amalga oshirishning tarmoqli shakli), “virtual o‘qitish” va boshqa tushunchalar 
mavjud.
Masofaviy o‘qitish jarayonini amalga oshirishda interfaollikni ta’minlash maqsadida 
asosan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalari, internet texnologiyalaridan 
keng foydalangan holda o‘qitishning barcha komponentlar maqsad, mazmun, metod, shakl, 
vositalarini amalda qo‘llash nazarda tutiladi. Bunda, albatta, o‘qitish texnologiyalarini va 
o‘qitish modellarini aniqlashtirib olish maqsadga muvofiqdir.
Masofadan turib o‘qitish davomida o‘qituvchilar bajargan testlari avtomatik baholash 
tizimi yordamida tarmoqda hamda topshiriqlari tyutorlar tomonidan baholab boriladi. 
Masofaviy talim olish o‘qituvchilarning mustaqil fikrlash harakatlariga yo‘naltirilgan.
Kursda ishtirok etgan o‘qituvchilar bilan suhbatlarda masofadan o‘qitish orqali malaka 
oshirishda o‘qituvchining, ayniqsa chekka hududlardagi o‘qituvchilarning mustaqil o‘qishi 
uchun yaxshi imkoniyat yaratadi. Masofadan malaka oshirayotgan o‘qituvchi pedagogik 
faoliyatidan ajralmagan holda xohlagan vaqtida, internetga ulangan ixtiyoriy kompterda 
o‘qishi o‘qituvchidan ortiqcha mablag‘ va vaqtdan yutishiga imkoniyat yaratadi.
Masofali o‘qitish talim oluvchilarning malaka oshirishga va ularning imkoniyatlarini 
kengaytirishga ko‘mak berib, ushbu jarayonda:
– Mutaxassis uyda turib kompyuter orqali o‘z malakasini oshiradi, boshqa tahsil 
oluvchilar bilan kommunikatsiya texnologiyalari orqali bog‘lanib turadi;
– Ta’lim oluvchilarning turli guruhlari bilan ishlash imkoni yaratiladi;
– Ta’lim oluvchilar o‘zlariga mos hamda ma’qul bo‘lgan o‘qish tartibini va jadvalini 
amalga oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladi;
– Ta’lim oluvchilarning doirasi doimo kengayib borishiga imkon tug‘iladi;
– Bir vaqtning o‘zida ham masofadan turib bilim olishga hamda pedagogik faoliyatni 
birga olib borish imkoniyati yaratiladi.
Masofaviy o‘qitishda didaktik tizim - bu masofaviy o‘qitishda ta’lim jarayoni va 
natijalarining tarkibi jihatidan murakkab tizim hisoblanadi. Didaktik tizimning asosiy 
elementlari tyutor va ta’lim oluvchining faoliyati bilan bog‘liq masalalardan iborat 
bo‘lib, o‘qitish jarayoni va ta’lim oluvchining o‘quv faoliyati hisoblanadi. Didaktik tizim 
(yunoncha “systema” — yaxlit qismlardan tashkil topgan, birlashtirish) - ma’lum mezonlar 
asosida ta’lim jarayonining yaxlit holatini belgilash, ajratib ko‘rsatishdan iborat. Didaktik 
tizimni an’anaviy, ilg‘or (progressiv), zamonaviy kabi guruhlarga ajratish mumkin.
Masofaviy o‘qitishning didaktik tizimi komponentlarning mazmun mohiyati 
quyidagilardan iborat: 
•
masofaviy o‘qitish maqsadi - masofaviy o‘qitish jarayonining oldindan 
bashoratlanadigan natijasi va uning aniqlovchi komponenti hisoblanadi, maqsadlar 
asosan ta’lim mazmunini belgilaydi; 
•
masofaviy o‘qitish mazmuni - masofaviy o‘qitish kurslarida o‘zlashtirilishi lozim 
bo‘lgan o‘quv materiallar, bilim, ko‘nikma, malaka va kompetensiyalar; 
•
masofaviy o‘qitish qonuniyatlari - an’anaviy o‘qitish shaklida o‘rnatilgan asosiy 

---