Nitrat kislota ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
28 
9. Nitroza gazlarini suyultirilgan nitrat kislotaga qayta ishlash.
NO ni oksidlash va azot(IV)-oksidini suvga absorbsiyalash amalda bir vaqtda 
va bitta jihozning o‘zida amalga oshiriladi. Lekin bu jarayonlardagi qonuniyatlar 
alohida-alohida ko‘rib chiqiladi. 
Azot(II)-oksidini oksidlash
. Azot(II)-oksidini azot(IV)-oksidiga oksidlash 
jarayoni ekzotermik reaksiya bo‘yicha amalga oshiriladi: 
2NO + O
2
⇄
2NO
2
+ 112,3 kj 
Yuqoridagi reaksiya nitroza gazlarini qayta ishlashda sodir bo‘ladigan barcha 
reaksiyalar ichida eng sekin ketadi, shuning uchun u barcha jarayonning umumiy 
tezligini belgilab beradi. 
NO ni oksidlash hajm kamayishi bilan sodir bo‘ladi. Shunga muvofiq, bosim 
oshirlganda muvozanat o‘ngga siljiydi. 150
O
C haroratgacha NO ning oksidlanishi 
amalda to‘la NO
2
hosil bo‘lish tomonga sodir bo‘ladi. Yanada yuqori haroratda 
muvozanat chap tomonga siljiydi va 800
O
C da azot(II)-oksidning azot(IV)-oksidga 
aylanishi amalda sodir bo‘lmaydi. 150
O
C haroratgacha NO ning NO
2
ga oksidlanish 
reaksiyasi amalda qaytmasdir, bu sharoitda tezlik tenglamasi quyidagicha bo‘ladi: 
bu yerda: 
k
1
– reaksiyaning tezlik konstantasi; 
– azot(II)-oksidning parsial 
bosimi; 
– kislorodning parsial bosimi. 
Ko‘pchilik reaksiyalarda haroratning oshirilishi ular tezligini oshiradi. NO ning 
NO
2
ga oksidlanish reaksiyasi bu umumiy qonuniyatga bo‘ysunmaydi, harorat 
oshirilganda uning tezligi va reaksiyaning tezlik konstantasi k
1
qiymati kamayadi. 
Masalan, reaksiyaning tezlik konstantasi (
k
1
) 0
O
C haroratda 6,93∙10
-3
ga, 60
O
C da 
2,92∙10
-3
ga, 340
O
C da esa 4,34∙10
-4
ga tengdir. 
NO ning NO
2
ga oksidlanish reaksiyasiga haroratning anomal ta’sirini 
tushuntirish uchun bir necha gipotezalar taklif etilgan. Ulardan birida NO ning NO
2
ga oksidlanishi oraliq mahsulot – azot(II)-oksid dimeri hosil bo‘lishi orqali 
izohlanadi: 
2NO 
⇄
(NO)
2
+ Q 
dimer keyinchalik azot(IV)-oksidga oksidlanadi: 
(NO)
2
+ O
2
⇄
2NO
2
+ Q 
Azot(II)-oksid dimeri hosil bo‘lishi issiqlik ajralishi bilan boradigan qaytar 
jarayondir. Demak, harorat oshirilganda bu reaksiya muvozanati chap tomonga 
suriladi. Bunda muvozanat konstantasi kattalashadi, gazlar aralashmasidagi dimerning 
muvozanat konsentratsiyasi kamayadi. Dimerning azot(IV)-oksidga keyingi 
oksidlanish tezligi esa dimer konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. 

---