Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №10 (том 1)

Учебное заведение (населенный пункт):
Farg'ona davlat universiteti 
San'atshunoslik fakulteti Musiqiy ta'limi yo'nalishi 
Название публикации:
«INNOVATSION-PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALAR 
YORDAMIDA MUSIQA TA`LIMI SAMARADORLIGINI OSHIRISH”» 
Kalit so’z: Sibelius, LiylPond, Denoma, Overture, MuseScore, Finale, Windows, 
Mac OS, Mac OS X, RISC OS. 
Annotatsiya: ushbu maqolada bugungi kunda joriy qilingan innovatsion 
texnologiyalar ular bilan ishlash hamda amaliyotga joriy qilish xususida yozilgan. 
XX-asr, eng murakkab ijtimoiy-siyosiy voqelarga boy, ilm–fan, madaniyat va 
texnikaviy taraqqiyotning keskin rivojlanish asri sifatida, umum insoniyat tarixining 
zarvaraqasiga muhrlandi. Xususan O’zbekistonda ham Yevropacha tafakkur 
oqimining ta’siri sezila boshladi. XX- asrda musiqa amaliyoti sohasida ham 
raqamlashtirilgan isloxotlar o’tkazilgani yangi innovatsion texnologiyalar joriy etilgani 
barchamizga ma’lum albatta. Endilikda ushbu texnologiyalarni takomillashtirilgan 
tarzda amaliyotga taqdim etish vaqti keldi. Aslida tarixga nazar soladigan bo’lsak. 
Ma’lumki, sharqiy renessans davrlari tarixda ikki marotaba kuzatilgan. Birinchi 
renesans IX-XII asrlar, ikkinchisi XIV-XVI asrlar o’rta osiyoda fan madaniyat, siyosat 
kabi sohalar gurgunglab yashnadi. Xususan sharqiy renasans davrida aniq fanlar sohasi 
ham yuksak bosqichda rivojlangani butun jahon tarixiga ma’lum. Bugungi kelib o’zbek 
musiqa san’ati va uning yo’nalishlarida tubdan islohotlar o’tkazila boshladi. So’ngi 
yillarda hukumatimiz tomonidan san’at sohasini rivojlantirishga e’tibor qaratilmoqda. 
Avvalo musiqiy madaniyat haqida gapirar ekanmiz musiqa va san’at maktablarida 
hamda oliy o’quv yurti talabalari uchun an’anaviy ravishda solfedjio garmoniya fanlari 
o’tib kelinmoqda. Ushbu fan yuzasidan musiqashunos olimlar ham o’z ilmiy 
tajribalariga asoslangan xolda, o’quv qo’llanmalar, dasturlar va texnologiyalarni ishlab 
chiqishmoqda. Xususan solfedjio fanidan bolalarni ritmik qobiliyatini rivojlantirish, 

---

74 
usulni xis qilishi uchun dotsent S.Matyakubovaning o’quv uslubiy qo’llanmalarini 
tavsiya etgan bo’lardik. Bugungi kunda musiqa ta’limini rivojlantirishda yangi nashr 
etilgan o’quv qo’llanma va adabiyotlarni amaliyotga keng tadbiq qilish kerak. Milliy 
musiqa san’atimizning sarchashmasi maqom, folklor san’atimizga qaratilgan e’tibor 
musiqashunoslar uchun yangi tadqiqot ishlarini amalga oshirish uchun yo’l ochmoqda 
desak mubolag’a bo’lmaydi. Xususan VI Xalqaro “Sharq taronalari” musiqa festivali 
munosabati hamda 2005-2007 yillarda YUNESKO tashabbusi ostida o’tkazilgan 
Toshkent, Buhoro, Xiva, Samarqand, Farg’ona, Qo’qon va bir qancha shaharlarda 
o’tkazilgan ilmiy-amaliy mashg’ulotlar tufayli “Shashmaqom saboqlari” (T.,2007) 
nomli maqolalar I,II,III to’plamining nashr etilishi, Maqomshunos olim, professor 
R.Yunusovning o’zbek maqom simfoniyasi asoschisi kompozitor Mirsodiq Tojiyev 
ijodiga bag'ishlangan “Ўзбекистон Санъат Усталари Мирсoдиқ Тожиев” (T.,2018) 
nomli monografiyasi, San’atshunoslik fanlari doktori, professor T.G’ofurbekovning 
“Bastakorlik ijodiyoti: tarixi, tahlili, taqdiri” (T.,2019) ilmiy asari, Musiqashunos olim 
Oqilxon Ibrohimovning “Амир Темур ва Мусиқа” (T.,2019) nomli maqolalari 
musiqashunoslarimizning ilmiy faoliyat naqadar yuksak rivojlanayotganidan dalolat 
beradi.
Dars jarayonlari haqida so’z borar ekan birinchi galda o’quv mashg’ulotlari 
haqida gapirib o’tamiz. Masalan pademiya sabab hozirda ta’lim jarayonlari online 
eavishda olib borilmoqda. Shu bois yana oflayn o’qish jarayonlarini hisobga olgan 
holda dasr jarayonlarini an’anaviy tarzda emas balki noan’anaviy tarzda olib borilsa 
o’quvchilarning qiziqishlari ortib boradi. Masalan har safrgi dars salomlashish, 
ustozning ma’ruzasi bilan, savol javob tarzida o’z yakuniga yetadi. Birinchi dars shu 
ko’rinishda o’tsada keying darslarda bunday bo’lishi joiz emas. Buni biz musiqa 
adabiyoti fanidan kelib chiqqan xolda tahlil qiladigan bo’lsak, mavzu tushuntirish 
jarayonida nafaqat adabiyotdan, shu bilan bir qatorda audio, video, hamda qiziqarli 
faktlardan ham foydalanish kerak. Kompazitor asarlarini shunchaki musiqani o’zini 
qo’yib berish bilan bir qatorda bolalarga uni tushuntirish tahlil qilishni asta sekinlik 
bilan musiqiy tahlil qilishni ham o’rgatish kerak.

---

75 
Hozirda musiqa madaniyati sohasida ilg’or va innovatsion texnologiyalar ta’lim 
tizimida joriy qilinmoqda. Shu bois musiqa amaliyotida ko’p murajjat etilayotgan 
dasturlashgan keng ko’lamli va universal programmalar xususida to’xtalib o’tamiz. 
Masalan kompazitor, drijjor musiqiy pedagoglar tomonidan ko’p murojaat 
etiluvchi Sibelius-programmasiga to’xtalib o’tsak. Xozirgi kunda ushbu dasturdan 
dunyoning yuzdan oshiq mamlakatlarida foydalanib kelishmoqda. Ushbu programma 
nota matni bilan Microsoft Windows, Mac OS, Mac OS X hamda RISC OS 
dasturlarida ishlash uchun Sibelius Software kompaniyasi tomonidan taqdim etilgan. 
Ushbu programma kompazitorlar, aranjirovkachilar, ijrochilar, musiqa yozuvchilar 
hamda talaba yoshlar uchun mo’ljallangan bo’lib bugungi kunda pedagogik maqsada 
foydalanilsa ayni mudaao bo’lar edi. Buning uchun ushbu dasturda ishlash va 
o’quvchilar bilan dars olib boorish uchun pedagoglarning ko’nikmalarini xosil qilmoq 
kerak.
Huddi shu kabi yana boshqa bir musiqiy dasturchi xususida to’xtalib o’tamiz bu 
NU LilyPond - bu Gollandiyalik dasturchilar va musiqachilar - frantsuz ijrochisi Xan-
Ven Ningxuis va skripkachi Yan Noyenxuisen tomonidan ishlab chiqilgan va maxsus 
terilgan matndan (TeX texnologiyasidan foydalangan holda) fayl to'plash orqali 
musiqiy nota matnlarini yaratishga mo'ljallangan bepul musiqa muharriri va formatlash 
tilidir. Dastur dastlab GNU / Linux ostida ishlashga mo'ljallangan edi, shuningdek 
Microsoft Windows va Apple Mac OS versiyalari mavjud. LilyPond C ++ da yozilgan 
va Scheme kutubxonasidan foydalanadi. 
LilyPond-da ballarni yaratish jarayoni dasturlashga o'xshaydi, chiqish fayli ma'lum 
qoidalar bo'yicha terilgan matnga muvofiq tuziladi. Ushbu "tilni" dasturni o’zlashtirish 
biroz mahorat talab qiladi. Dastur orqali bir nechta fayllarni yaratish mumkun: birinchi 
navbatda, interval (PostScript, SVG, TeX va boshqalarda), keyinchalik PDF yoki 
boshqa formatlarga (PNG, DVI) aylantiriladi. LilyPond shuningdek MIDI fayllarini 
yaratishga qodir (faylni yaratish bo'yicha ko'rsatma buyruq satri parametri sifatida 
emas, balki yozuvda o'zi bilan ko'rsatilgan). 

---

76 
Boshqa musiqiy muharrirlardan farqli o'laroq (Finale, Sibelius va boshqalar) LilyPond 
grafik interfeysga ega emas va WYSIWYG-ni qo'llab-quvvatlamaydi: dastur o'zi 
sahifadagi ball elementlarining optimal joylashishini aniqlaydi (masalan, chiziqdagi 
o'lchovlar soni yoki notalar orasidagi masofa); shu bilan birga, manba faylidagi kerakli 
parametrlarning ko'rsatgichlari yordamida tartibni boshqarish mumkin. 
Xulosa qilib aytish joizki bugungi kunda ta’lim sifatini oshirish uchun avvalo 
yangi zamon bilan hamnafas bo’lmoq, bu borada ham biblografik, ham texnologik 
innovatsiyalardan foydalanish va dasr jarayonida buni amalga tadbiq qilish kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar;
1.