M uxtor xudo yq ulov jurnalistikaga

“Inson 
va
fu qarolam in g asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari ” deb atalgan 2
— 
bo ‘limini sharhlab bering.
6. О A V ning erkinligi О ‘zbekistonning qaysi hujjatlarida о 'z ifodasini
topgan?
7. M atbuot erkinligining uch asosi bor. Shularni izohlab bering.
8. M atbuot erkinligi m asalasida qanday qarashlar mavjud?
6.2. Axborot tizimi huquqlari nuumuni
Bu haqda gap ketganda, eng avvalo, “Ommaviy axborot vositalari 
to ‘g £risida”gi qonunga murojaat qilamiz. Qonun davlat ommaviy axborot 
vositalarini erkin b o iib faoliyat yuritishlarini, axborotni izlash, olish va 
tarqatish huquqidan foydalanishlarini kafolatlaydi.
Muassis senzurani amalga oshirishi, maqolalami retsenziyadan 
oikazishi yoki tahririyatning ijodiy faoliyatiga aralashishi mumkin emas. 
Bu huquq qonunda o ‘z ifodasini topgan.
154

---

Qonunda tahririyatga kelgan xatlarni e ’lon qilishga tayyorlash 
chog‘ida muallif maqolasi mazmunini buzmaslik ham k o ‘rsatib o ‘tiladi.
Bu qonundan kelib chiqqan holda uni rivojlantirgan yana bir nechta 
qonunlar qabul qilindi ular: “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari 
to‘g ‘risida”, “Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to ‘g ‘risida”, “Noshirlik 
faoliyati to ‘g ‘risida”, “Reklama to ‘g‘risida”, “Mualliflik huquqi vaturdosh 
huquqlar to ‘g ‘risida”gi qonunlardir.
Shulardan biri “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to ‘g ‘risida”gi 
qonunni qisqacha sharhlab o ‘tsak.
Qonun 1996-yil 30-avgustda kuchga kirgan. Unda “Umumiy qoidalar” 
b o iim id a 3 ta modda, “Mualliflik huquqi” b o iim id a 44 ta modda, 
“Turdosh huquqlar” bo ‘limida 15 ta modda, jami 61 ta modda bor.
Mualliflik huquqi mavzuning umumiy rejasida adabiy asarlar (adabiy
- badiiy, ilmiy, o ‘quv, publitsistik va boshqa asarlar) bor. Bundagi adabiy 
asarlar degan iborani tahlil etib ko'rsak.
Mualliflik huquqi mavzusida sanalgan asarlar ro ‘yxatida jurnalistik 
asarlar degan ibora ishlatilmagan. Vaholanki, unda dramatik va ssenariy, 
matnli va matnsiz musiqa, musiqali - dramatik, xoreografiya, audiovizual, 
tasviriy san’at, sahna bezagi, arxitektura, shaharsozlik va bog‘ - park 
barpo etish san’ati, fotografiya va h.k. asarlar sanalgan boisada, 
huquqshunos olimlar fikricha, “adabiy asarlar” iborasi keng m a’noda 
qoilanilgani va bunga ilmiy, o ‘quv publitsistik va boshqa ishlami ham 
q o‘yish mumkinligi aytiladi.
0 ‘z huquqini himoya qilmoqchi b o ig a n m uallif asarning har bir 
nusxasida aylana ichiga olingan lotincha “S” harfi bilan o ‘z nomi (ism 
sharifi)ni va asar birinchi marta e ’lon qilingan yilni yozib qo ‘yishi lozim.
“S".
Kopirayt deyarli “semiz” jurnallardagi maqolalar, telefilmlar va 
eshittirishlarda qo‘yiladi. Gazeta materiallarida, radio toiqinlari orqali 
berilgan eshittirishlarda negadir bu kopirayt qo‘yilmaydi.
Jurnalistika faoliyatida biron - bir muallifning e ’lon qilingan yoki 
e’lon qilinmagan asaridan foydalanilgan vaqtda agar uning roziligini olish 
shart boim agan b o isad a, baribir muallifning nomini k o ‘rsatish shart. Buni 
talabalar chuqur bilishlari hatto nazorat ishimi, kurs ishimi, diplom ishimi, 
baribir yozayotganda boshqa mualliflarning maqolalaridan foydalanganda,
155

---

albatta unga havola qilinishi, y a’ni izohini sahifa ostiga yozib q o ‘yishi 
lozim. Aks holda bu holatni plagiat, y a’ni adabiy o ‘g ‘irlik, ko‘chirmachilik 
deb qaraladi.