К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

3.6.
 
М
ЕҲНАТ БОЗОРИДА 
 
КАСАБА УЮШМАЛАРИНИНГ РОЛИ
 
Меҳнат бозорида ёлланма ходимлар ҳамма вақт ҳам иш берувчилар билан 
тенг, адолатли мавқега эга бўла олмайди. Чунки иш берувчилар – мулк, 
ишлаб чиқариш воситалари эгаларидир, уларнинг ижтимоий–меҳнат 
муносабатларига 
иқтисодий, 
баъзан 
сиёсий 
таъсир 
кўрсатиш 
имкониятлари кучлироқдир. Шунинг учун ёлланма ходимларнинг меҳнат 
бозорида меҳнат ресурслари харидорлари билан уюшган ҳолда 
рақобатлашиш хоҳиши табиийдир. 
Ёлланма ходимларнинг ижтимоий–иқтисодий манфаатларининг ана шу 
ҳимоячилари – уларнинг жамоат бирлашмалари ҳисобланадиган касаба 
уюшмаларидир. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 16–
моддасида ходимнинг асосий меҳнат ҳуқуқлари қаторида касаба 
уюшмаларига ҳамда ходимлар ва меҳнат жамоаларининг манфаатларини 

---

139 
ифода этувчи бошқа ташкилотларга бирлашиш ҳуқуқи мустаҳкамлаб 
қўйилган. 
Ходимларнинг вакиллик органлари сифатидаги касаба уюшмалари 
қуйидагиларга ҳақлидир: 
•
музокаралар олиб бориш, жамоа шартномалари ва келишувлари 
тузиш, уларнинг бажарилишини текшириб туриш, иш берувчига корхонада 
меҳнат тўғрисида норматив ҳужжатлар тайёрлаш юзасидан таклифлар 
киритиш; 
•
корхонани 
ижтимоий-иқтисодий 
ривожлантиришга 
доир 
масалаларни кўриб чиқишда қатнашиш; 
•
меҳнат низоларини кўрувчи органларда ходимлар манфаатини ҳимоя 
қилиш; 
•
иш берувчи ҳамда у вакил қилган шахсларнинг қарорлари меҳнат 
тўғрисидаги қонунлар ёки бошқа норматив ҳужжатларга зид бўлса ёхуд 
ходимларнинг ҳуқуқларини бошқача тарзда бузаётган бўлса, бу қарорлар 
устидан судга шикоят қилиш. 
Иқтисодий адабиётда касаба уюшмалар иштирокидаги меҳнат 
бозорининг уч модели мавжуддир: 
1.
Касаба уюшмалар томонидан меҳнатга талабни рағбатлантириш 
модели (3.13-расм). Ушбу модель меҳнат бозорида меҳнатга талабни 
кучайтириш орқали иш ҳақи ва иш билан бандликни оширишга 
йўналтирилган. Касаба уюшмалар бунга меҳнат сифатини ошириш 
(масалан, меҳнат унумдорлигини оширишга кўмаклашиш ёки ишлаб 
чиқарилаётган маҳсулотга талабни ошириш орқали) эришишлари мумкин.
Расмда акс эттирилганидек, касаба уюшмалари томонидан меҳнат 
бозорида меҳнатга талаб 
оширилганида меҳнатга 
талабнинг эгри чизиғи 
ўнгга D1 ҳолатидан D2 
ҳолатига силжийди. Бу 
ҳолатда бир йўла икки 
вазифа ҳал этилади: иш 
билан бандлик ортади (L1 
дан L2 томон) ва иш ҳақи 
ставкаси кўтарила-ди (W1 
дан W2 томон).
Аммо 
амалиётда 
бунга эришиш жуда му-
раккабдир. Ушбу моделда 
касаба уюшмалар ҳам ўз 
аъзолари – ёлланма ходим-
лар, ҳам иш берувчилар