К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

18.4-расм. Халқаро меҳнат ташкилоти фаолиятининг услублари 
 
Трипартизм
— Халқаро меҳнат ташкилоти иш фаолиятининг асосий 
услуби ҳисобланади. Ташкилотнинг фикрича, ижтимоий-меҳнат 
муносабатларини фақат трипартизм — ҳукумат, меҳнаткашлар ва 
тадбиркорларнинг келишилган ҳаракатлари орқалигина ҳал этиш мумкин. 
Бунда иш берувчилар ва меҳнаткашларнинг бирлашмалари (“ижтимоий 
шериклар”) ҳукуматларнинг сиёсий йўналиши ва дастурларини 
шакллантиришда улар билан тенг овозга эгадирлар. 
Меҳнат соҳасидаги асосий ҳуқуқларнинг минимал стандартлари 
белгилаб қўйилувчи Конвенциялар ва Тавсиялар шаклида қабул 
қилинадиган халқаро меҳнат меъёрларини ишлаб чиқиш Халқаро меҳнат 
ташкилотининг энг муҳим ва ўзига хос функцияларидан биридир. Халқаро 
меҳнат ташкилотининг аъзоси бўлган давлат ҳукумати ушбу 
Конвенциялар ва Тавсияларни уларни ратификациялаш тўғрисида қарор 
қабул қилиш учун ўз мамлакатининг ваколатли миллий органига (кўпинча 
парламентга) тақдим этилишини ташкил қилади. Халқаро меҳнат 
ташкилотига аъзо давлат у ёки бу 
Конвенция
ни ратификациялаганда 
ундаги қоидаларни миллий қонун ҳужжатларида ва амалиётда қўллаш 
мажбуриятини ўз зиммасига олади. Халқаро меҳнат ташкилотининг 
Тавсиялари
унчалик мажбурий тусда бўлмасдан, сиёсат, қонунчилик ва 
амалий фаолият соҳасида қўлланма вазифасини бажаради. 
1998 йилда Халқаро меҳнат конференцияси 
Меҳнат соҳасидаги энг 
асосий тамойиллар ва ҳуқуқлар тўғрисида декларация
ни қабул қилди. 
Унда таъкидланишича, Халқаро меҳнат ташкилотига аъзо давлатлар (улар 
Халқаро 
меҳнат 
ташкилоти 
услублари 
Трипатизм 
Нормалар ижодкорлиги 
фаолияти 
Техник ҳамкорлик
Ижтимоий-меҳнат 
муносабатлари бўйича 
тадқиқотлар

---

564 
тегишли 
Конвенцияларни 
ратификациялагани 
ёки 
ратификация 
қилимаганлигидан қатъи назар) фақат ушбу Ташкилотга аъзо 
бўлганликларининг ўзи сабабли ҳам Декларацияда белгилаб қўйилган 
меҳнат соҳасидаги фундаментал тамойиллар ва ҳуқуқларга риоя этишлари, 
уларни қўллашлари ҳамда ҳаётга сидқидилдан татбиқ қилишлари” шарт. 
Бу асосий тамойиллар ва ҳуқуқлар қуйидагилардан иборат: 
–
меҳнаткашлар ва иш берувчиларнинг ташкилотга бирлашиш ҳамда 
жамоа музокараларини юритиш ҳуқуқи; 
–
мажбурий меҳнатнинг барча шаклларига барҳам бериш; 
–
болалар меҳнатини таъсирчан тақиқлаш; 
–
меҳнат ва машғулотлар соҳасидаги камситишларни бартараф этиш. 
1992 йилнинг март ойида Ўзбекистон Республикаси Халқаро меҳнат 
ташкилотининг тўла ҳуқуқли аъзоси бўлган. Ўзбекистон Республикаси 
томонидан Халқаро меҳнат ташкилотининг 13 та конвенцияси, шу 
жумладан, 6 та асосий конвенцияси ратификация қилинган (18.3-жадвал).
Халқаро меҳнат ташкилотининг ижтимоий-меҳнат муносабатларини 
тартибга солишга йўналтирилган конвенцияларини шартли равишда икки 
гуруҳга бўлиш мумкин: 
1. Халқаро меҳнат ташкилотига аъзо давлатлар биринчи навбатда 
ратификация қилиниши лозим бўлган универсаллик хусусиятига эга 
қуйидаги конвенциялар: 1930 йилги Мажбурий меҳнат тўғрисидаги 29-, 
1948 йилги Уюшиш эркинлиги ва бирлашиш ҳуқуқини ҳимоялаш 
тўғрисидаги 87-, 1949 йилги Жамоа музокараларини ташкил этиш ва 
юритиш ҳуқуқи принципларини қўллаш тўғрисидаги 98-, 1951 йилги Тенг 
ҳақ тўлаш тўғрисидаги 100-, 1957 йилги Мажбурий меҳнатни тугатиш 
тўғрисидаги105-, 1958 йилги Меҳнат ва касб соҳасида камситиш 
тўғрисидаги 111-, 1973 йилги Энг кичик ёш тўғрисидаги 138-
конвенциялар. 
Жамоа музокараларини ташкил этиш ва юритиш ҳуқуқи 
принципларини қўллаш тўғрисидаги 98-конвенцияда меҳнаткашлар иш 
билан таъминланишида бирлашмалар эркинлигини чеклашга қаратилган 
ҳар қандай камситиш ҳаракатларига қарши тегишли ҳимоядан фойдалана 
олишлари кўрсатилган. Бундай ҳимоя қуйида кўзланган ҳаракатларга 
нисбатан янада масъулиятлироқ қўлланилади: 
–
меҳнаткашни иш билан таъминлашда жамоат бирлашмасига 
қўшилмаслик ёки касаба уюшмаси аъзоси ҳуқуқидан воз кечиш шартини 
қўйиш; 
–
меҳнаткашни бирлашмага аъзо бўлгани учун ва бирлашма 
фаолиятида иш вақтидан ташқари, ёки иш берувчи розилиги билан иш 
вақтида иштирок этганлиги туфайли унга зиён етказиш ёки бўшатиш.