К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

 
М
ЕҲНАТ УНУМДОРЛИГИ 
САМАРАДОРЛИКНИНГ АСОСИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИ 
 
Меҳнат фаолиятининг самарадорлиги
- меҳнат фаолиятининг пировард 
иқтисодий натижаси кўрсаткичидир. У ишлаб чиқарилган маҳсулот ёки 
кўрсатилган хизматлар миқдорининг меҳнат сарфига нисбатан, яъни меҳнат 
сарфи бирлиги ҳисобига ишлаб чиқарилган маҳсулот билан ўлчанади. 
Жамиятнинг ривожланиши ва унинг барча аъзолари фаровонлиги даражаси 
меҳнат фаолиятининг самарадорлиги даражаси ҳамда ўсишига боғлиқдир.
Меҳнатнинг 
психофизиологик 
ва 
ижтимоий 
самарадорлиги 
фарқланади. 
 
Меҳнатнинг психофизиологик самарадорлиги
меҳнат жараёнининг 
инсон организмига таъсири орқали аниқланади. Шу нуқтаи назардан фақат 
муайян унумдорлик билан бир қаторда зарарсиз, қулай санитария-гигиена 
шароитлари таъминланган, ходимга ишлаб чиқариш салбий таъсирининг 
олди олинган, унинг жисмоний ва ақлий салоҳиятини ва қобилиятини 
оширадиган мазмунли меҳнатгина самарали ҳисобланиши мумкин. 
Юқоридагилардан 
меҳнатнинг ижтимоий самарадорлиги
тушунчаси 
моҳияти ҳам англанади. Бу категория ҳар бир ходим шахсини уйғун 
ривожлантириш, унинг малакаси ва маҳоратини, ижтимоий-сиёсий 
фаоллигини ошириш, турмуш тарзини такомиллаштириш, меҳнат жамоасида 
ижобий муҳитни шакллантириш ва сақлаб туриш талабларини қамраб олади. 

---

457 
Меҳнат самарадорлиги ва меҳнат унумдорлиги умумий тушунчалардир (15.1-
расм).
 
 
15.1-расм. Меҳнат унумдорлиги ва меҳнат фаолияти 
самарадорлигининг моҳияти 
 
Меҳнат унумдорлиги
– ходим томонидан вақт бирлигида ишлаб 
чиқарилган маҳсулот миқдорини акс эттирадиган меҳнат самарадорлигининг 
кўрсаткичидир. Унинг тескари миқдорий кўрсаткичи – 
меҳнат сиғими
бўлиб, у маҳсулот бирлигига сарфланган вақт миқдорини кўрсатади.

Меҳнат унумдорлигининг илмий-методологик асослари иқтисодий 

назариянинг классик мактаби намояндаллари томонидан шакллантирилган. 
Ушбу мактабнинг Англиядаги асосчиси У.Петти меҳнат унумдорлигига 
даромад олиш манбаларида бири сифатида қараган. У меҳнат унумдорлигини 
оширишга ғайрат билан меҳнат қилиш ёки меҳнат сарфини камайтирадиган 
ва уни енгиллаштирадиган воситалар орқали эришиш мумкинлигини 
кўрсатган.