К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

мамлакатнинг умумий 
унумдорлиги
тушунчасини киритган. У меҳнат унумдорлигини миллий 
иқтисодиётнинг фақат ишлов бериш соҳаси эмас, барча тармоқларида 
оширишнинг аҳамиятини кўрсатган. М.Портернинг фикрига кўра, жаҳон 
бозоридаги тармоқларда мамлакат қанчалар салмоқли мавқега эга бўлса, 
ушбу давлатда меҳнат унумдорлиги шунчалик тезроқ ортади. 
Меҳнат унумдорлигининг иқтисодий моҳияти
ни таҳлил этишда 
маҳсулот ишлаб чиқариш (хизматлар кўрсатиш) учун сафланадиган меҳнат 
бевосита меҳнат фаолиятини амалга ошириш пайтида сарфланаётган жонли 
меҳнат ҳамда 
моддийлаштирилган меҳнат
дан, яъни аввал яратилган, ҳозир 
ишлаб чиқаришда фойдаланилаётган меҳнатдан иборат эакнлигини ёдда 
тутиш лозим. 
1
Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. - М.: Эксмо, 2007. - 
С.253. 
2
Киреев А.П. Прикладная макроэкономика. – М : Международные отношения, 2006. – 
С.34 . 
Уильям Петти (инглизча: William Petty; 1623-1687) – 
Англияда классик иқтисодий назария асосчиси. 
Асосий асари: 
У. Петти. Трактат о налогах и сборах. - М.: Ось-89, 
1997 

---

459 
Жонли меҳнат
нинг функцияси фақат янги қийматни яратишдан иборат 
бўлибгина қолмасдан, шунингдек ишлаб чиқаришнинг ашёвий унсурларида 
моддийлаштирилган иш вақтини янгидан яратилаётган маҳсулотга 
ўтказишдан ҳам иборатдир. Шунинг учун жонли меҳнатнинг унумдорлик 
салоҳияти янги истеъмол қийматини яратишга қодирлигида ўз ифодасини 
топади. Меҳнат унумдорлигини оширишнинг умумий тенденцияси шундан 
иборатки, маҳсулотда жонли меҳнатнинг улуши камайган ҳолда 
моддийлаштирилган меҳнатнинг (хомашё, материалларнинг) улуши ортиб 
боради. Аммо бунда маҳсулот бирлигига сарфланган меҳнатнинг умумий 
миқдори камаяди. Ана шу меҳнат унумдорлигини оширишнинг асосий 
моҳиятидир. 
Меҳнат унумдорлигининг индикаторларини аниқлашга турлича 
ёндашувлар бор. Амалиётда бу индикаторларни танлаш, биринчидан, у ёки 
бу ишлаб чиқаришдаги меҳнат унумдорлигининг даражасига, иккинчидан, 
меҳнат унумдорлигини аниқлаш бўйича корхонанинг иқтисодий хизмати 
олдига қўйилган вазифага боғлиқдир. 
Меҳнат унумдорлигини ўлчаш даражаси бўйича бир турдаги маҳсулот 
ишлаб чиқариладиган шахсий иш жойларини (бригада, участкалар) ажратиб 
кўрсатиш мумкин. Мазкур ҳолатда ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажми ва 
меҳнат унумдорлигини аниқлашнинг 
натура усули
ни (дона, тонна, куб метр 
ва ҳоказолар) қўллаш мақсадга мувофиқдир. Лекин, одатда, фақат бир хил 
маҳсулотлар ишлаб чиқариладиган иш жойлари кам учрайди. Шу сабабли 
амалиётда