К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

шартли-натура усули
дан фойдаланилади. 
Корхонадаги иш жойлари, бригадалар ва участкалар турли ва ўзгариб 
турадиган маҳсулотлар ишлаб чиқариладиган бўлса, 
меҳнат усули
ни қўллаш 
лозим бўлади. Бунда маҳсулот ёки иш ҳажми ҳамда меҳнат унумдорлиги 
Майкл Южин Портер (инглизча: Michael Eugene Porter;
1947 йил туғилган) – америкалик машҳур иқтисодчи 
олим, Гарвард бизнес мактабининг профессори, мамла-
катнинг рақобат устунлиги назариясининг асосчиси.
Асосий асарлари: 
Porter M. E. Interbrand Choice, Strategy, and Bilateral
Market Power Harvard Economic Studies). – Cambridge, Mass.: Harvard 
University Press, 1976. – 254 p.
Porter M. E. Competitive Strategy: Techniques for Analyzing Industries and 
Competitors. – New York: The Free Press, 1980 (2nd ed. – New York: Free 
Press, 1998. – 397 p. 
Porter M. E. Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior 
Performance. – New York: The Free Press, 1985 (2nd ed. – New York: Free 
Press, 1998. – 592 p.
 

---

460 
норма-соатларда ўлчанади (иш ҳажми тегишли вақт нормасига 
кўпайтирилиб, натижалари жамланади). 
Меҳнат унумдорлигини бу усулда ўлчашнинг қатор камчиликлари бор 
(нормаларнинг зарур даражада асосланмаганлиги, уларнинг тез-тез қайта 
кўриб чиқилиши ва ҳоказолар) 
Корхона, шунингдек иқтисодиёт тармоғи даражасида ишлаб чиқариш 
ҳажми ва меҳнат унумдорлигини ўлчаш учун 
қиймат усули
ишлатилади. 
Бунда маҳсулотлар, ишлар ва хизматларнинг барча турлари ягона пул 
кўрсаткичида ифода этилади. Мазкур усулда ҳажм кўрсаткичлари тегишли 
улгуржи нархларга кўпайтирилади. Меҳнат унумдорлиги ҳам пул ҳисобида 
ифода қилинади. 
Мазкур усулда аниқ бир шароит учун қўлланса бўладиган ишлаб 
чиқариш ҳажмларини ҳисоблаб чиқиш анча мураккабдир. Маълумки, ишлаб 
чиқариш ҳажмларини ўлчашда энг кўп ялпи, товар ва реализация қилинган 
маҳсулот ҳажми кўрсаткичлари ишлатилади. Лекин улгуржи нархлар бир хил 
бўлганда корхона усулида ҳисоблаб чиқилган ялпи маҳсулот тугалланмаган 
ишлаб чиқариш қолдиқлари миқдорига кўра