Siyosatshunoslikka

Siyosiy mafkuralarning bir-biri bilan qay daraja aloqador-
ligini ko‘rsatuvchi sxema
M aoizm
1930
Titoizm
1950 '
V evroko mm unizm
1970
Neo-konservatizm
1970
So'liar
Kommunizm
Lekin, 1903
Sotsial
D emokratiya
1901
\
Sotsializm
M arks, 1848
\
Radikalizm
Russo, 1762
Tom Peyn, 1793
Zamonaviy
konservatizm
Fridmen, 1960
i
Fashizm
M ussolini, 1922 i
Konservatizm
Berk, 1792
O' nglar
K lassik L iberalizm
Adam Smit, 1776
Manba: Roskin M.G., C ord R.L., Medeiros J.A., Jones W.S. Political Science: An
Introduction. New Jersey: Pearson, 2013.-P.42.
Liberalizm - muayyan ijtimoiy bazaga, dasturiy strategik va taktik 
qoidalari mavjud bo‘lgan siyosiy partiyalar tizimiga ega bo‘lgan an- 
cha keng g ‘oyaviy, ijtimoiy va siyosiy harakat.
Mazkur olimlar faoliyati natijasida liberal an’analaming ikki 
muhim turi haqidagi nazariy xulosalar shakllandi. Bular: 1. Angliya - 
sakson va 2. kontinental Yevropa turlari.
Angliya - sakson tipdagi liberal g‘oyalarda yaqqol ravishda indi­
vidual erkinlik masalasiga yetakchi e ’tibor qaratilsa, kontinental Yev­
ropa liberal g‘oyalarida asosiy e ’tibor milliy konsolidatsiyalashuv, 
avtoritar qarashlardan voz kechish kabi masalalarga qaratilgan edi.
Liberalizm poydevorini shaxs erkinligi, uning jamiyatdagi barcha 
institutlarga nisbatan eng oliy qadriyat ekanligi, shaxsning ham o ‘z 
oldida, ham jamiyat oldida mas’ulligi, barcha kishilaming o ‘zini-o‘zi 
ro‘yobga chiqarish huquqini tan olishligi kabi prinsiplar tashkil etadi.
185

---

Bu mafkura parlament tuzumining, muhim siyosiy muammolami hal 
etishda murosai-madora, kelishuvning tarafdoridir.
U davlatning ko‘payib ketgan iqtisodiy va ijtimoiy funksiyalariga 
salbiy munosabatdadir. Liberalizm hokimiyatning taqsimlanishi, siyo­
siy plyuralizm, elitalar raqobati, qonunning ustuvorligini e’tirof etadi. 
Fuqarolaming huquq va erkinliklarini ta’minlashni o ‘zining asosiy 
maqsadi deb biladi. Boshqa kishilaming qarashlari va e’tiqodlariga 
sabr-toqatli bo‘lishlik himoya qilinadi. Erkinlik prinsipi liberalizm 
tarafdorlari tomonidan davlat cheklashlaridan erkin bo‘lishlik sifatida 
talqin etiladi. Bu g‘oyani J.Lokk inson o‘ziga nima kerakligini har 
qanday hukumatdan ko‘ra yaxshi biladi, deb talqin etgan edi.
Liberalistik g‘oyalami aks ettirgan birinchi konstitutsiya AQSH 
Konstitutsiyasidir. Liberallar davlatni har bir fuqaroning manfaatlari 
yo‘lida faoliyat ko‘rsatuvchi holis hakam deb hisoblaydilar. «Boshqa- 
mv bilan eng kam shug‘ullanadigan hukumat eng yaxshi hukumatdir» 
(T. Jefferson). Konstitutsiya davlatning mustabidligiga qarshi kafolat 
bo‘lib xizmat qiladi.
“Davlat tunggi qorovul vazifasini bajarishi kerak”. Bu g‘oyaning 
mazmuni shuki, davlat faqat ijtimoiy tartibni qo‘riqlash va mam- 
lakatni tashqi tahdiddan himoya qilishni ta’minlaydigan, lekin kerakli 
vazifalar bilan ta’minlanishi kerak. Shuning uchun aynan liberalizmda 
fuqarolik jamiyatining davlat ustidan ustuvorligi g‘oyasi qaror topdi 
va amalga oshirilmoqda.
Iqtisoddagi liberalizm shotlandiyalik iqtisodchi A.Smit (1723—
1790 yy.) tomonidan rivojlantirilgan. Adam Smit “Millatlar boyligi” 
asarini yozib, “laissez-faire” iqtisodiyotiga asos soldi. “Laissez- 
faire”- davlatning iqtisodiyotga minimal darajada aralashuvini nazar- 
da tutuvchi iqtisodiy doktrina. Shuning uchun ham Frederik Uotkins 
1776-yilga “Mafkuralar asrining birinchi yili” deb nom bergan edi.
A.Smit fikricha, millatlar boyligini ular egalik qilayotgan oltin 
va kumush emas, ishlab chiqarayotgan mahsulot va xizmatlar tash­
kil qiladi. Smit bu bilan