M abduraimova, N. Abdullaeya

qasddan yashirish
deganda, soliq 
to‘lovchining quyidagi xatti-harakatlari tushuniladi: 
-
hujjatlarni qalbakilashtirish (tozalash, noqonuniy tuzatish); 
-
soxta birlamchi buxgalterlik hujjatlaridan foydalanish; 
-
ishlab chiqarishda foydalanilmagan moddiy xarajatlarni hisobdan chiqarish; 
-
korxonada ishlamaydigan, lekin uning shtatida bo‘lgan xodimlarga ish haqi 
yozish yo‘li bilan mehnatga haq to‘lash xarajatlarini oshirish; 
-
xizmat ko‘rsatishdan tushgan tushumlarni hisobotdan keyingi davrga 
ko‘chirish (sotish va daromad hajmini qasddan pasaytirish); 
-
moddiy, yoqilg‘i-energetik resurslar xarajati va amortizatsiya (eskirish)ni 
hisoblab yozish me’yorlarini sun’iy ravishda oshirish yoki noto‘g‘ri qo‘llash; 
-
hujjatlarni yo‘q qilish yoki ularni ko‘rsatishdan bosh tortish; 
-
davlat ro‘yxatidan va soliq organlrida ro‘yxatdan o‘tmay turib, xo‘jalik 
(tadbirkorlik) faoliyatini yuritish; 
-
davlat soliq xizmati organlarining yozma xabarnomasi mavjud bo‘lgan 
hollarda, ikki va undan ortiq manbadan daromadlar oluvchi jismoniy shaxslar 
tomonidan daromadlar haqida deklaratsiyaning taqdim etilmaganligi. 
Biz yoritib o‘tgan moliyaviy jazolar, sanksiyalar, penyalar va jarimalar soliq 
huqubuzarligi uchun javobgarlik tortish va moliyaviy jazolash usullari hisoblanadi. 
Xudi shuni ta’kidlash kerakki, ushbu yuqorida sanab o‘tilgan moliyaviy jazolash 
usullari yuridik shaxslar jumlasiga kiruvchi sug‘urta tashkilotlari uchun ham 
qo‘llaniladi. Va shu orqali ularning faoliyati ham soliqlar orqali ma’lum miqdorda 
tartibga solinib turiladi. 
Sug‘urta faoliyatini soliqlar orqali tartibga solishning zarurligi shundan iboratki, 
sug‘urta bozorida faoliyat yuritayotgan sug‘urta kompaniyalarining sug‘urta 

---

229 
faoliyatidan va investitsiya faoliyatidan olgan daromadlarini 2002 yil 31 
yanvardagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoniga muvofiq uch yil 
muddatga ya’ni 2005 yil 1 fevralgacha daromad (foyda) solig‘ini to‘lashdan ozod 
etildi va undan bo‘shagan mablag‘larni kadrlarni qayta tayyorlashga, joylarda 
agentliklar tashkil etishga, kompaniya moddiy-texnika bazasini mustahkamlashga 
yo‘naltirishlari lozimligi ko‘rsatib o‘tilgan. Va shu bo‘sh qolgan mablag‘lar 
harakatini nazorat qilish davlat soliq organlari zimmasiga yuklatilgan. Demak 
shundan xulosa qilishimiz mumkinki, soliqlarning rag‘batlantirish funksiyasi orqali 
sug‘urta sohasini rivojlantirishga katta yordam berish mumkinligini yaqqol 
ko‘rishimiz mumkin.