M abduraimova, N. Abdullaeya

yo‘naltirilgan mablag‘lar dinamikasi
 
Ko‘rsatkichlar 
Yillar 
2013 
2014 
2015 
2016 
2017 
Investitsiyalar hajmi 
(mlrd so‘m),
shu jumladan:
 
526,6 
623,7 
758,1 
867,5 
1482,6 
1.
Depozitlar, 
(foizda)
45,2
47,1 
46,8 
45,0 
45,2 
2.
Qimmatli qog‘ozlar
,(foizda
) 
44,4 
40,2 
39,6 
41,4 
43,4 
3.
Qarz berish, 
(foizda)
0,9 
1,1 
1,0 
0,8 
0,7 
4.
Ko‘chmas mulk, 
(foizda)
3,7 
4,4 
5,1 
5,7 
6,6 
5.
Tashkilotlar ustav fondidagi ishtiroki, 
(foizda
) 
5,0 
7,0 
6,7 
7,0 
4,1 
6.
Boshqa investitsiyalar, 
(foizda)
0,8 
0,2 
0,8 
0,2 
0,1 
Jadval ma’lumotlariga qaraydigan bo‘lsak, sug‘urta tashkilotlari jami 
investitsiya mablag‘lari hajmining yuqori darajada o‘sish surati 2017 yilda yuz 
bergan bo‘lib, ushbu holat 2016 yilga nisbatan 171 foizni tashkil etgan. Bizning 
fikrimizcha, bunday o‘sishning asosiy sabablaridan biri jamg‘arib boriladigan 
hayot sug‘urtasi bo‘yicha to‘plangan sug‘urta mukofotlari miqdorining yuqori 
sur’atlarda o‘sganligidir. Shu bilan birga, sug‘urta tashkilotlari ixtiyorida bo‘lgan 
bo‘sh mablag‘larni investitsiya ob’ektlariga yo‘naltirish borasida katta o‘zgarishlar 
yuz bermagan bo‘lsada, nisbatan yuqori o‘sish ko‘chmas mulklarga yo‘naltirilgan 
investitsiyalar hajmida bo‘lganligini ko‘rish mumkin. Investitsiyalarning asosiy 
qismi har doimgidek bank depozitlariga yo‘naltirilgan. Buning sababi, birinchidan 
sug‘urta tashkilotlari va banklar o‘rtasidagi hamkorlikning yaxshi yo‘lga 
qo‘yilganligi bo‘lsa, ikkinchidan boshqa sohalarga nisbatan bank sohasining 
ishonchli va daromadli soha ekanligidadir. Sug‘urta tashkilotlari tomonidan 
investitsiya ob’ektlariga joylashtirilgan mablag‘larning katta qismini qimmatli 
qog‘ozlar bilan bog‘liq faoliyat tashkil etib, mazkur qimmatli qog‘ozlarning ham 

---

218 
asosiy qismi tijorat banklarining aksiyalari hamda davlat ulushi mavjud bo‘lgan 
aksiyadorlik jamiyatlarining qimmatli qog‘ozlari hisoblanadi. 2017 yilda sug‘urta 
tashkilotlari tomonidan investitsiya ob’ektlariga joylashtirilgan mablag‘larning eng 
kichik qismi boshqa sohalarga (0,1 foiz) hamda qarz berish (0,7 foiz), tashkilotlar 
ustav fondidagi ishtiroki (4,1 foiz) va ko‘chmas mulkka yo‘naltirilgan mablalar 
(6,6 foiz) tashkil etmoqda.
Umuman olganda, sug‘urta tashkilotlari investitsiya faoliyati o‘sish darajasi 
yuqori va likvidlilik darajasi hamda moliyaviy risk darajasining nisbatan pastligi 
bilan xarakterlanadi. Bunday xususiyatlar bozor mexanizmlari hisobiga emas, 
davlatning mazkur sohani tartibga solish borasidagi harakatlari hisobiga hosil 
bo‘lgan. SHuning uchun sug‘urta tashkilotlarining daromadini oshirishga bo‘lgan 
e’tiborni kuchsiz ekanligidan dalolat beradi. SHu bois, ushbu holatni O‘zbekiston 
sug‘urta bozorining rivojlangan mamlakatlar sug‘urta bozorlaridan farq qiluvchi 
jihatlaridan biri sifatida qarash mumkin. 
Ma’lumki, o’tgan davr mobaynida respublika bank tizimida bosqichma-
bosqich amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida banklar faoliyatini tartibga 
soluvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlarda jiddiy o’zgarishlar ro’y berdi. Jumladan, 
“Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to’g’risida”, 
“Bank siri to’g’risida”, “Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga 
va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish to’g’risida” , “Elektron to’lovlar 
to’g’risida”, “Elektron hujjat aylanishi to’g’risida” va “Elektron raqamli imzo 
to’g’risida”gi qonunlari qabul qilinib, hayotga joriy etildi. Natijada, bank 
operatsiyalarini amalga oshirish va hisobotlar tuzish borasida tub texnologik va 
huquqiy o’zgarishlar ro’y berdi. Tabiiyki, mazkur o’zgarishlar depozit 
operatsiyalarini amalga oshirish bilan bog’liq masalalariga ham o’z ta’sirini 
o’tkazmay qolmadi. 
Bundan tashqari, o’tgan davr mobaynida respublika bank tizimiga zamonaviy 
yangi texnologiyalar joriy etila boshlandi. Xususan, tijorat banklari tarkibiy 
tuzilishida katta o’zgarishlar ro’y berdi. Jumladan, ko’pgina yirik tijorat 
banklarining filiallari tashqarisida tashkil etilayotgan shoxobchalar, masalan 

---

219 
minibanklar hamda omonatlar operatsiyalarini bajaruvchi turg’un va sayyor 
operatsion kassalar faoliyat yurita boshlashdi. Shu yilning boshiga kelib, jismoniy 
shaxslarning omonatlarini qabul qilish bilan shug’ullanadigan omonat kassalarning 
soni 5 mingga yaqinlashgani fikrimizning yaqqol dalilidir. 
Yuqoridagi omillar, banklar tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarning 
omonat (depozit)lari bo’yicha amalga oshiriladigan operatsiyalarining asosiy 
tamoyillari hamda unda qo’llaniladigan hujjatlar va ularni rasmiylashtirish tartibi, 
omonat operatsiyalarini shaxsiy hisobvaraq varaqchalarida aks ettirish, omonat 
kassalarda ish kunini yakunlash, kunlik hisobotlar tuzish va ularni so’nggi 
nazoratdan o’tkazish kabi masalalarni to’liq yoritish, bundan tashqari bank 
tizimida omonat operatsiyalari bo’yicha maxsus bo’linma tashkil qilish bo’yicha 
qoidalar o’rnatish hamda depozit operatsiyalari bilan bog’liq boshqa barcha 
masalalarni tartibga soluvchi me’yoriy hujjat yaratish vazifasini vujudga keltirdi.