M abduraimova, N. Abdullaeya

 
Nazorat savollari
: 
 
1.
Sug‘urta zahirasi tushunchasining iqtisodiy mohiyatini tushuntirib bering.
 
2.
Sug‘urta zahiralarining turlarini turlarini aytib bering.
 
3.
Sug‘urta zahiralarining tuzilishini aytib bering. 
 
4.
Sug’urta zaxiralarini investitsiya ob’ektlariga joylashtirish tartibini aytib bering.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

220 
X BOB. SUG‘URTA BIZNESINI SOLIQQA TORTISH TURLARI VA 
UNING TARTIBI 
 
10.1 S
ug‘urta biznesini tartibga solishda soliqlarning zarurligi va 
ahamiyati
 
 
Sug‘urta tashkilotlari yuridik shaxs sifatida soliq qonunchiligida soliq 
to‘lovchi bo‘lib hisoblanadi. Shu boisdan, sug‘urta tashkilotlari soliq to‘lovchi 
sifatida ularning huquq va majburiyatlari Soliq kodeksida ko‘rsatib o‘tilgan. 
Sug‘urta tashkilotlari soliqlarni qonunchilikda belgilangan tartibda maxalliy va 
davlat byudjetiga to‘lab boradilar.
Sug‘urta faoliyati ham tijorat faoliyatining shakllaridan biri
hisoblanadi. 
Demak, sug‘urta faoliyatining maqsadlaridan biri ham foyda olishga qaratilgandir. 
Soliq kodeksiga muvofiq yuridik shaxs sifatida daromad (foyda) solig‘i va boshqa 
soliq turlarini maxalliy va davlat byudjetiga to‘lashlari ta’kidlab o‘tilgan. 
Umuman olganda sug‘urta faoliyatini butunligicha qamragan holda soliqlar 
orqali tartibga solib bo‘lmaydi. Chunki faqatgina davlat oldidagi soliqlarni to‘lash 
bilan bog‘liq munosabatlarni nazorat qilish bilan cheklanishi mumkin. Soliqlar 
sug‘urta faoliyatiga faqatgina qonunlarda nazarda tutilgan soliq huquqbuzarligi 
ro‘y berganda ushbu huquqbuzarlikni bartaraf etish uchun, qolaversa shu sababli 
soliq to‘lashdan qochish holatlari, daromadni yashirish holatlari ro‘y berganda yoki 
davlat oldida soliqlar bo‘yicha qarzdorlik haddan tashqari oshib ketganligi 
aniqlansa, kerak bo‘lsa ushbu sug‘urta tashkiloti o‘z mol-mulki doirasida 
javobgarlikka tortish masalasi bo‘yicha uning faoliyatiga aralashishi mumkin. 
SHuning uchun biz mazkur bobda, sug‘urta faoliyatini soliqlar orqali tartibga 
solish mumkin bo‘lgan tomonlarini fikrimizni davom ettiramiz. Soliq kodeksining 
1-moddasi
51
da Kodeks soliq tizimining huquqiy asoslarini, soliq to‘lovchilarning 
huquqlari hamda majburiyatlarini belgilaydi, soliq ishlarini yuritish tartibotini va 
soliq haqidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlikni tartibga solib 
turishligi haqida bayon etilagan. 
51
ЎзР. Солиқ кодекси 1-моддаси.

---

221 
Sug‘urta tashkilotlari ham yuridik shaxs hisoblanib, ularning yuridik 
javobgarligi mavjud. CHunki soliq huquqbuzarligi uchun javobgarlik mavjud 
bo‘lib uning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: 

faqat aybdor, jamiyatga qarshi huquqqa zid qilmishlar uchun javobgarlik; 

qonuniylik; 

adolatlilik; 

jazo muqarrar va tezkorligi. 
Dastlabki ikki tamoyil qonun chiqaruvchi organga taalluqli bo‘lib, davlat
tomonidan yuridik javobgarlik asoslari belgilanishida inobatga olinadi. 
Mamlakatimiz soliq tizimida soliq to‘lovchilarga nisbatan soliq huquqbuzarligi 
degan tushuncha mavjuddir. Bu tushunchaning kelib chiqishini qarab chiqadigan 
bo‘lsak, O‘zbekiston Respublikasining soliq haqidagi qonun hujjatlarida soliq 
huquqbuzarligi haqida ta’rif berilmagan
52
. Unda faqat “soliq haqidagi qonun 
hujjatlarining buzilishi “ haqida gapirilgan va ayrim unsurlar sanab o‘tilgan, 
masalan, “daromad (foyda)ni yashirish...”, “hisobga qo‘yishdan bosh tortish…”, 
“hisobvaraq-fakturalarni belgilangan tartibni buzgan holda rasmiylashtirish...”, 
“buxgalterlik hisobining mavjud emasligi…”. Soliq huquqbuzarligi unsurlarining 
ko‘pchilik ifodalari aniq va tushunarli yuridik mazmunga ega bo‘lmagan ta’riflarni 
o‘zida mujassamlantirgan. Afsuski, aksariyat hollarda huquqbuzarlik nimadan 
iborat , qaysi amalda sodir etilgan qilmishlar soliq sohasidagi huquqbuzarlik 
sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin. Soliq huquqbuzarligi tushunchasiga ta’rif 
beramiz: