M abduraimova, N. Abdullaeya

 
 
10.3
Sug‘urta tashkilotlarini soliqqa tortishning xorij tajribasi
(AQSH sug‘urta kompaniyalari misolida) 
AQSH sug‘urta industriyasiga tavsif beradigan bo‘lsak, ushbu mamlakatda 
sug‘urta sohasi iqtisodiy sistemada muhim sohalaridan biri bo‘lib moliyaviy va 
iqtisodiy risklarni sug‘urtalaovchi tomonidan baholanib uning ixtiyoriga beriladi.
Risklar sug‘urtada ikki tarmoqqa ajratiladi: 
1.
Hayot va sog‘liq sug‘urtasi; 
2.
mol mulk va baxtsiz hodisalar sug‘urtasi. 
O‘z navbatida hayot va sog‘liq sug‘urtasi 3 klassga bo‘linadi: 
-
umumiy hayot sug‘urtasi; 
-
baxtsiz hodisa va sog‘liqni sug‘urtalash; 
-
annuitetlar. 
Hayot sug‘urtasi inson hayotining maxsus olingan vaqt oralig‘ida o‘lim 
oqibatida iqtisodiy yo‘qotishlardan himoya qiladi. Misol uchun muddatli hayot 
sug‘urta polisi siz sug‘urta kompaniyasiga sug‘urta badalini to‘lab hayotingizni 
sug‘urtalanganlik hujjati ya’ni sug‘urta polisi beriladi. Muddatli hayot sug‘urtasi 
eng ko‘p tarqalgan hayot sug‘urtasi turilaridan bo‘lib, uning mukofoti orqali 
maxsus vaqt orlag‘idagi o‘limdan sug‘urtalanadi. Hayot sug‘urtasi polisi 
61
O'zbekiston Respublikasi Moliyaviy qonunlari I-4 soni 2005y (122-137 betlar).

---

236 
sug‘urtalovchi uchun sug‘urtadan tushgan sug‘urta mukofotlarini investitsiya 
qiladi va shu bilan u bankning funksiyasini bajaradi. 
Polis egalariga sug‘urta mukofotlarini investitsiya qilishdan tushgan 
daromadlarga qarab ularga sug‘urta qoplamalari miqdori qaytariladi va sug‘urta 
polislarini bekor qilishadi. 
Polis turlariga tegishli (o‘zgaruvchan, universal, hayot sug‘urtasi va boshqa 
turlari) polis egalari to‘lagan sug‘urta mukofotlarining bir qismi o‘lim hodisasi 
ro‘y berganda uni qoplashga, bir qismi esa daromad olish uchun depozitga 
investitsiya qilinadi. Ma’lum vaqtdan keyin polisdan olinadigan pul hisoblab 
qaytariladi. 
Iqtisodiy ma’lumot sifatida biz ushbu paragrafda Viskonsin (Wiscosin) 
sug‘urta kompaniya
62
si haqidagi ma’lumotlardan foydlanamiz. 
Kalendar yili mobaynida 1620 ta Viskonsin (Wiscosin) sug‘urta 
kompaniyalari taxminan 19.9 mlrd.AQSH dollar
63
($) sug‘urta mukofoti to‘plagan 
(buni biz quyida keltirilgan jadval ma’lumotlaridan ko‘rish mumkin). Bu sug‘urta 
kompaniyalarning 254 tasi Viskonsin shtatida, 1336 tasi esa boshqa shtatlarda, 
xorijiy mamlakatlarda joylashgan. 
Sug‘urta mukofotlarining katta qismi baxtsiz hodisa va sog‘liq sug‘urtasining 
tarkibi gurux, jismoniy shaxs va kredit oluvchining baxtsiz hodisa va sog‘lig‘i 
sug‘urtasidan kelib tushadigan mukofotlar hissasiga to‘g‘ri keladi.
Baxtsiz hodisa va sog‘liq sug‘urtasi bo‘yicha $7095,7 mln mukofotlar kelib 
tushgan, gurux polislari $6156,3 mln, 289 ta kompaniyadan 5 tasining polislari 
bozorning 42,1 foizini tashkil etadi. Bozorda eng yuqori ulushga ega bo‘lgan 5ta 
sug‘urta kompaniyasi bo‘lib, ular o‘z ichiga 
Health Services Insurance 
Corporation (8,4%), Blue Cross & Blue Shield United of Wisconsin (7,3%) va 
Compcare Dean Health Plan, Inc (7,0%)