‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

10-chizma.
0 ‘quvchi-talabalarning o‘quv faoliyatini nazorat qilish va tashxislash
tamoyillari
Pedagogikada o ‘quvchi-talabalaming bilim, ko‘nikma va malakalarini nazorat 
qilish va tashxislash tamoyillari aniqlangan. Ular: xolislik (ob’ektivlik), tizimlilik va 
oshkoralikdir.
Xolislik (ob’ektivlik) nazorati 
tashxis testlari (topshiriqlari, savollari), tashxis 
jarayoni mazmunining ilmiy asoslanganligi, pedagogning barcha ta’lim oluvchilarga
26

---

do‘stona munosabati hamda bilim, ko‘nikma va malakalarni baholashdan aniq 
maqsadning ko‘zlanganligi kabi talablardan iborat.
Tizimlilik nazorati 
ta’lim jarayonining barcha bosqichlarida bilimlaming 
o ‘zlashtirilishi, ulami boshlang‘ich idrok etishdan to amalda qoilashgacha bo‘lgan 
davrlar o ‘rtasida o ‘zaro bogiiqliik mavjud boMishini anglatadi. Ushbu tamoyil barcha 
ta’lim oluvchini uning ta’lim muassasasida bo‘lgan birinchi kunlaridan boshlab 
so‘nggi kunlarigacha muntazam ravishda tashxisga jalb etilishini ifodalaydi. T a’lim 
oluvchining bilimi, ko‘nikma va malakalarini ishonchli tekshirish uchun nazoratni 
muayyan vaqt oraliqlarida muntazam o ‘tkazib borish talab etiladi.
Oshkoralik nazorati 
barcha ta’lim oluvchilami aynan bir xil mezonlar bo‘yicha 
ochiq sinovdan o ‘tkazishni anglatadi. Tashxis jarayonida belgilanadigan har bir 
o ‘quvchi-talabaning reytingi oshkora xarakter kasb etadi. Oshkoralik tamoyili 
baholami e’lon qilish va motivatsiyalashni talab etadi.
0 ‘quvchi-talabalaming o‘quv faoliyatini nazorat qilish turlari, shakl va
metodlari
Har bir fan bo‘yicha o ‘quvchi-talabaning o ‘quv faoliyatini nazorat qilish va 
baholash chorak yoki yarim yillik davomida muntazam ravishda olib boriladi va 
quyidagi nazorat turlari orqali baholanadi. 1) jony nazorat (JN); 2) oraliq nazorat 
(ON); 3) yakuniy nazorat (YaN).
Nazoratning tun o ‘quv ishlarni tashkil etish shakliga bogiiq. 0 ‘qituvchi 
mavzudan kelib chiqib, nazoratning quyidagi shakllaridan foydalanadi.
1) 
nazoratning ommaviy (frontal) shakliga ko‘ra o ‘qituvchi o ‘quvchi-talabalarga 
materialning ma’lum bir hajmi bo‘yicha savol beradi, o ‘quvchi-talabalar unga 
qisqacha javob qaytaradilar. Bu kabi so‘rash ko‘pchilik o ‘quvchi-talabani bir 
vaqtning o ‘zida nazorat qilishni ta’minlaydi va butun guruhni faollashtiradi. Ammo
27

---

bu nazoratni o ‘quvchi-talabalarning bilim darajasini har tomonlama aniqlash uchun 
qo‘llab bo‘lmaydi;
2) nazoratning guruhli shakliga ko‘ra o ‘quvchi-talabalarning ma’lum bir qismi 
nazorat qilinadi. 0 ‘qituvchi tomonidan о ‘quvchi-talabalar guruhiga vazifa beriladi va 
uni guruh muayyan vaqt oralig‘ida bajaradi. Lekin masalani hal qilishda boshqa 
o ‘quvchi-talabalar ham ishtirok etishlari mumkin;
3) nazoratning individual shaklidan har bir o ‘quvchi-talabaning bilim, ko‘nikma 
va malakalari darajasini mukammal tashxislash uchun foydalaniladi. Nazoratning bu 
turini amalga oshirishda o ‘quvchi-talabalar javobini tinglash uchun sinf yozuv taxtasi 
oldiga chaqinladi;
4) nazoratning uyg‘unlashtirilgan (kombinatsiyalangan) shakli individual 
nazoratni ommaviy va guruhli shakllar bilan birlashtirishni taqozo etadi Bu 
nazoratdan yirik hajmli mavzulami bir vaqtning o ‘zida barcha o ‘quvchi-talabalardan 
so‘rash maqsadida foydalaniladi. Buning uchun har bir о ‘quvchi-talabaga alohida 
topshiriq beriladi va bir vaqtda bir necha o ‘quvchi-talabani tekshirish imkoniyati 
yuzaga keladi;
5) o ‘z-o‘zini nazorat qilish shakli ta’lim jarayonida ichki aloqani yuzaga 
keltirishga xizmat qiladi va psixologik mezonlarga asoslanadi. Uning samaradorligi 
o ‘qituvchinmg kasbiy mahoratiga bog‘liq bo‘ladi.
0 ‘quvchi-talabalaming faoliyatini nazorat qilish metodlari quyidagilar: