Endokrin tizimi patofiziologiyasi

Kompensator va moslashuv mexanizmlar. 
Endokrin va shunga o‘xshash 
boshqa kasalliklar patogenezida, bir tomondan, zararlovchi mexanizmlar, ya’ni 
gormonal kasalliklarning paydo bo‘lishi va rivojlanishini, ikkinchidan tomondan 
kompensatsiya va tiklanish mexanizmlari borligi bilan ajralib turadi. Ikkinchisiga, 
masalan, bitta tuhumdon yoki moyak olib tashlangandan keyin, kompensator 
ikkinchi tuxumdon yoki moyak gipertrofiyasi kiradi. Buyrak usti bezining sekretor 
hujayralarining gipertrofiyasi va giperplaziyasi bezning katta qismini jarrohlik 
yo‘li bilan olib tashlashlanganda uning etishmovchiligini to‘liq qoplashga qodir. 
Ushbu kompensator reaksiya gipofizning periferik endokrin organlar bilan manfiy 
qaytar 
bog‘lanish 
mexanizmi 
tartibga 
solinadi. 
Organizmni 
gormon 
sekresiyasining patologik buzilishlariga moslashtirishning samarali usullaridan biri 
bu gormonlarning qon oqsillari bilan bog‘lanishini tartibga solishdir. Shunday 
qilib, buyrak usti bezi etishmovchiligida glyukokortikoidlarni plazma transkortin 
bilan birikishining kuchayishi, ushbu gormonlarni metabolik parchalanishdan 
himoya qiladi va shu bilan qondagi konsentratsiyasi saqlanib qolishiga yordam 
beradi. Gipo- va gipersekretion gormonlarning nojo‘ya ta’sirini bartaraf etishga 
jigar fermentlari va boshqa gormonlar faolligini o‘zgartirish orqali ham erishiladi, 
bu holatda gormonlar yo‘q qilinadi yoki inaktivatsiyalanadi. 
GIPOTALAMO-GIPOFIZAR TIZIM FUNKSIYaLARINING BUZILIShI 
 
Gipofiz funksiyasining buzilishi 
 
Pangipopituitarizm
yoki gipofizning to‘liq ishlamay qolishi eksperimental 
tarzda butun bezni (gipofizektomiya) yoki oldingi qismini olib tashlash yo‘li bilan 
yuzaga chiqariladi. Gifofizektomiyaning oqibatlari itlarda va kalamushlarada 
batafsil o‘rganilgan. Yosh hayvonlarda gipofizni olib tashlagandan so‘ng endokrin 
funksiyalarni boshqarilishi buzilishi tufayli metabolizmning murakkab simptomlar 
majmuasi rivojlanadi. Ushbu kasallikning eng sezilarli tashqi ko‘rinishi 
hayvonlarning o‘sishi va umumiy rivojlanishdan keskin orqada qolishidir. 
Xayvonlarda o‘sishni to‘xtashi asosan gipofiz bezining somatotrop va tireotrop 
gormonlari funksiyalarining yetishmasligi bilan bog‘liq. Boshqa ko‘pgina 
buzilishlar qalqonsimon bez, buyrak usti va jinsiy bezlardagi gipofiz bezining trop 
gormonlarini stimulyatsiya qilish funksiyasini ingibitsiyasi natijasida atrofiyaga 
uchrashi va gormonlar yetishmovchiligidan kelib chiqadi. 

---

Gipofizektomiya qilingan hayvonlarda sustlik, harakatsizlik, asosiy 
almashinuvning pasayishi, gipoglikemiyaga moyillik, tana haroratining pasayishi 
(gipotermiya), mushak tonusi va turli salbiy ta’sirotlarga qarshiligi kamayib ketadi. 
Odamlarda gipofiz bezining to‘liq yetishmovchiligi tug‘ma yoki orttirilgan 
bo‘ladi. Ko‘pincha kasallik o‘sma, gipofiz bezining tug‘ruqdan keyingi nekrozi, 
bosh suyagi tubining shikastlanishi, yallig‘lanish, tromboz, virusli infeksiya 
sababli rivojlanadi. Embrional davrda yoki bolalikdagi bezning patologiyasi 
mittilik, jinsiy rivojlanishdan ortda qolish, qalqonsimon bez funksiyalarining 
yetishmovchiligi, endokrin metabolik kasalliklar, umumiy reaktivlikning 
pasayishiga olib keladi. Kattalardagi bez massasining 95% dan ko‘prog‘ini 
zararlanishi bilan gipofiz kaxeksiyasi rivojlanadi yoki umumiy charchoq, 
qalqonsimon bez, buyrak usti bezlari va jinsiy bezlar, mushaklar atrofiyasi bilan 
xarakterlanadigan