Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

14.1.2 Бетон маркалары ҳәм класслары 
Бетон ҳәм темирбетон конструкцияларын жойбарлаўда бетонға беккемлик, суўыққа 
шыдамлылық ҳәм суў ӛткизбеўшилик кӛрсеткишлери бойынша класслар (маркалар) 
белгиленеди. 
Бетонныӊ қысылыўдағы беккемлик шегарасы бойынша жойбар маркасы куб 
формасындағы эталон үлгилерди кӛшери бойынша қысылыўдағы қарсылығына (кгс

см
2
) 
қарай белгиленеди. 
Бетонныӊ созылыўдағы беккемлик шегарасы бойынша жойбар маркасы призма 
формасындағы арнаўлы үлгилерди кӛшери бойынша созылыўдағы қарсылығына (кгс

см
2
) 
қарай белгиленеди. Усы марка бетонныӊ созылыўдағы қарсылығы тийкарғы әҳмийетке ийе 
болғанда белгиленеди. 
Бетонныӊ суўыққа шыдамлық бойынша жойбар маркасы үлгилерди стандарт суўыққа 
шыдамлылық сынаўлары нәтийжелери бойынша белгиленеди. Усы марка бетонға кӛп мәрте 
музлаў ҳәм ериў тәсир етиўи мүмкин болған ҳалларда белгиленеди. 
Бетонныӊ суў ӛткизбеўшилик бойынша жойбар маркасы үлгилерди бир тәреплеме 
гидростатикалық басымда (кгс

см
2
) суў ӛткизбеўшилик стандарт сынаўлар нәтийжелери 
менен белгиленеди. Усы кӛрсеткиш бойынша бетон маркалары бетонға тығызлық ҳәм суў 
ӛткизбеўшилик бойынша арнаўлы талаплар қойылғанда белгиленеди. 
Бетонныӊ қысылыўдағы беккемлик шегарасы 28 суткада анықланады. Жыйналмалы 
темирбетон конструкциялар ушын стандарт ямаса техникалық шәртлерде кӛрсетилген басқа 
мүддетлерде де қысылыўдағы беккемлик шегарасы анықланыўы мүмкин. 
Бетонныӊ беккемлиги белгили серияларда таярланған кеминде 3 егизек стандарт 
үлгилерди сынаў нәтийжесинде табылады. Үлгилер бетон араласпасыныӊ орта бӛлегинен 
алынады, қәлипленеди ҳәм лаборатория вибростолында тығызластырылады. Таярланған 
үлгилер кеминде 24 саат үсти ығалланған мато менен жабылған қәлиплерде, ҳаўа 
температурасы 20±2
0
С шароитда сақланады, кейин қәлипден шешилген үлгилер арнаўлы 
камерада салыстырмалы ығаллылық 95% кем болмаған ҳәм температура 20±2
0
С болған 
нормал шароитда 28 сутка даўамында сақланады. Сыналатуғын үлгилер ӛлшемлери 
ирилигине байланыслы болады. 
Бетонныӊ қысылыўдағы беккемлик шегарасы 20х20х20 см, 15х15х15 см (тийкарғы 
үлги) ҳәм 10х10х10 см стандарт үлгилерди сынап табылады. 
Беккемлик кӛрсеткишлерин 15х15х15 см тийкарғы үлгиге келтириў ушын тәреплери 
ӛлшеми 10 см ҳәм 20 см үлгилер сыналғанда сәйкес түрде 0,95 ҳәм 1,05 масштаб 
коэффициентлерине кӛбейттириў зәрүр. 
Бетонныӊ созылыўдағы беккемлик шегарасы оныӊ қысылыўдағы беккемлигине сәйкес 
түрде ӛсип барады, бирақ жоқары маркадағы бетонлар таярланғанда бул ӛсиў дәрежеси 
пәсейеди. 
Бетонныӊ созылыўдағы маркасы қысылыўдағы маркасына салыстырғанда 1

10-1

17 
ҳәм ийилиўдеги маркасына салыстырғанда 1

6-1

10 қатнаста болады. 
Бетонныӊ беккемлиги оныӊ структура бойынша компонентлердиӊ бир қыйлы 
жайласыўына тиккелей байланыслы болады. Бетон структурасын бир түрде болыўын 
тәмийинлеў ушын қураўшыларды жақсылап араластырыў зәрүр. 

---

86 
Бетонныӊ жойбар маркасын сапалы цемент, толтырғышлар ислетип, технологиялық 
процесслерди қурамаластырып, ислеп шығарыўды автоматластырып тәмийинлеў керек. 
Бетонныӊ жойбардағы кепилленген маркасын оныӊ беккемлигин нормалластырыў 
кӛрсеткиши жәрдеминде белгилеў мүмкин. Бетон классы тап усындай кӛрсеткиш 
ўазыйпасын ӛтейди.