Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

V

 t=D
bu erdan
t=D:V; V= D: t 
Shu indekslarni ko’rib chiqamiz. Agarda bitta agregat bo’yicha aylanish 
tezligini dinamikasini o’rganmoqchi bo’lsak, u paytda individual indekslar 
hisoblaniladi: 
i
v
=V
1
:V
0
; i
t
=t
1
:t
0
Agar, biz pul massasini hamma agregatlari bo’yicha aylanish tezligini 
o’zgarishini o’rganmoqchi bo’lsak pul aylanish tezligini umumiy o’zgaruvchan 
tarkibli indeksi (bu erda umumiy indekslarni agregat formulasini qo’llab 
bo’lmaydi, chunki pul aylanishi tezligi ko’rsatkichi o’rta ko’rsatkichlar sinfiga 
kiradi) hisoblaymiz (oborot soni bo’yicha): 








0
0
0
1
1
1
0
1
M
M
V
M
M
V
V
V
J
v
Ko’rinib turibdiki 
V
-ni o’zgarishi bevosita: a) har bir agregat bo’yicha 
aylanish tezligini (V) o’zgarishiga; b) pul massasidagi tarkibiy siljishlarga bog’liq. 
Birinchi omilni ta’sirini pul aylanish tezligini o’zgarmas tarkibi indeksini hisoblash 
bilan o’lchaymiz. 









1
0
1
1
1
1
0
1
1
1
M
V
M
V
M
M
V
M
M
V
J
v
Ikkinchi omillni ta’siri (pul massasida ro’y beradigan tarkibiy siljishlarni) 
tarkibiy siljishlar indeksi yordamida o’lchaymiz: 






0
0
0
1
1
0
.
M
M
V
M
M
V
J
c
Т
Bu uchala indeks o’zaro bog’liq indekslardir: 
.
.
C
T
v
v
J
J
J


Q
Д
M
m
M
Д
Q
M
t






---

83
O’rtacha pul aylanishi tezligiga pul agregatlarni tarkibiy o’zgarishini ta’sirini 
o’rganishda ko’pfaktorli iqtisodiy –matematik modellardan ham foydalanish 
mumkin. Masalan, umumiy ko’rinishda: 
V
Q
M
Q
M
M
M
M
M
M
M
M
M






1
1
2
2
3
3
4
4
5
, 
bu erda: M - o’rtacha pul qoldig’i tegishli ravishda. 
Bu erdan: 
d
M
M
M
Q
M
Q




1
1
1
V
V
yoki
Indeks metodidan foydalanib, pul massasini aylanish tezligini mutloq 
o’zgarishini hisoblaymiz: 
0
1
V
V
V



Bu umumiy o’zgarishi quyidagi faktorlar o’zgarishi hisobidan ekanligini 
hisoblash mumkin: 
a) M
1
parametr bo’yicha aylanish tezligini o’zgarishi hisobidan: 
 
1
1
0
1
1
)
(
1
d
V
V
V
V




b) umumiy pul massasida M
1
hissasini o’zgarishi hisobidan: 
0
0
1
)
(
V
d
d
Vd




Hamma agregatlar bo’yicha birgalikda aylanish vaqti dinamikasi 
o’zgaruvchan tarkibli indeks yordamida o’lchanadi. 
J
t t
t m
m
t
m
m
t








1
0
1
1
1
0
0
0
:
:
Indekslashtirilayotgan belgini o’zgarish ta’siri o’zgarmas tarkibli indeksni 
hisoblash bilan o’lchanadi: 
J
t m
m
t
m
m
t m
t m
t










1
1
1
0
1
1
1
1
0
1
:
:
Tarkibiy siljishlar ta’siri quyidagi indeksni hisoblash bilan o’rganamiz: 
J
t
m
m
t
m
m
TC







0
1
1
0
0
0
:
Bu indekslar ham o’zaro bog’liq indekslardir: 
.
.
C
Т
t
t
J
J
J


 
NAZORAT SAVOLLARI 
1.
Moliya bozorini statistik o’rganishning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va 
ahamiyati nimalardan iborat? 
2.
Davlat moliyasi statistikasi deganda nimani tushunasiz? 

---

84
3.
Davlat byudjeti daromadlari va xarajatlari ko’rsatkichlari, byudjet defitsiti 
deganda nimani tushunasiz? 
4.
Pul muomalasining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va statistikaning vazifalari 
nimalardan iborat? 
5.
Pul-kredit statistikasining metodologik asoslari (Xalqaro standart) deganda 
nimani tushunasiz? 
6.
Pul muomalasi statistikaning asosiy ko’rsatkichlari nimalardan iborat?