Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

P
m
=
R
С
Д
C
H
M



2
, 
bu erda: Pm-pul multipilikatori; S-naqd pul; D-depozitlar; R-tijorat banklarini 
majburiy zaxiralari. 
Pul muomalasini to’g’ri tashkil qilish va uni samarali boshqarish uchun aholi 
qo’lida talabdan ortiqcha pul bo’lmasligini (u nimalarga olib keladi, hammaga 
ma’lum) ta’minlash uchun zarur bo’lgan pul miqdori (hajmi) hisoblaniladi. Bu 
muammoni bir qancha metodlar yordamida echish mumkin. Zarur bo’lgan pul
hajmini (P) tovar oboroti hajmini pul birligini aylanish tezligiga nisbati bilan 
aniqlash mumkin, ya’ni quydagi formula bilan: 
P=
q p
v

,
v
pq
m

bu erda: q-sotiladigan tovarlar massasi; p-tovarlarni o’rtacha bahosi; v-pul 
birligini aylanish tezligi (martada). 
Pulni qadrli ekanligi yoki qadrsizlanayotgani quydagi tenlamalar orqali 
aniqlash mumkin: P

v = q

p bo’lsa yaxshi, agarda P

v 

q

p bo’lsa pul 
qadrsizlana boshlaydi (teskarisi ham bo’lish mumkin). 
Zarur bo’lgan pul hajmini (P) quydagi formula bilan ham aniqlash mumkin: 
P= 
,
)
'
(
)
(
0
0
1
1
v
Q
O
q
p
pq
q
p




---

80
bu erda: p
1
q
1 
- joriy davr tovar oboroti, ya’ni joriy davrda ishlab chiqarilgan 
va sotilgan tovarlar qiymati; p
0
q
0
- o’tgan davrda ishlab chiqarilgan va joriy davrda 
sotiladigan tovarlar qiymati; pq - joriy davrda ishlab chiqarilgan va puli kelgusida 
to’lanadigan tovarlar qiymati; VP -o’zaro qoplanuvchi to’lovlar. 
Muayyan davrda muomalaga zarur bo’lgan pul miqdorini quyidagicha ham 
aniqlash mumkin: 
bu erda: 


pq
H

- naqd pulga sotilgan tovar oboroti summasi; 


pq
K

- 
kreditga berilgan tovarlar oboroti; P
n
- naqd pul bilan to’lanadigan, muddati kelgan 
majburiy pul to’lovlari summasi; ZT-zayomlar uchun to’lovlar summasi; YuT-turli 
yutuqlar uchun to’lovlar summasi; Q-xo’jaliklar, tashkilotlar va aholi qo’lidagi 
naqd pul zaxiralari summasi; V-belgilangan davrda pul birligining aylanish tezligi. 
Zarur bo’lgan pul massasi sonini bashoratlash metodlari yordamida ham 
amalga oshirish mumkin. Prognozlar pulga bo’lgan talabga va taklif qilinadigan 
pul bo’yicha tuziladi. Buni o’zi esa pul muomalasini rivojlanishini barqarorligidan 
dalolat beradi. Taklif qilinadigan pul bo’yicha prognozlash asosida pul bazasi 
ko’rsatkichi yotadi. Bu ko’rsatkich aniq bo’lsa muomaladagi pul massasini 
quyidagi formula bilan aniqlash mumkin. 
M
1
= P
M 

N,
bu erdan 
P
M
=
, 
bu erda: s - muomaladagi pul normasi (muomaladagi pulni depozitlarga 
nisbati); n
v
- talab qilinganda beriladigan qo’yilmalar normasi; n
g
–talab qilinganda 
qaytariladigan depozitlar; n
u
- ortiqcha zaxiralar; V-muddatli qo’yilmalarini talab 
qilinganda beriladigan depozitlarga nisbati. 
M
2
parametri uchun pul multipilikatorini hisoblashda muddatli qo’yilmalar va 
talab qilinganda beriladigan qo’yilmalar nisbati olinishi kerak. 
M
2
=P
M
+N, bu erdan 
P
M 
=
c