Konstruktsion materiallar texnologiyasi

oq cho’yan 
deyiladi. 
Тarkibida 4,3 % dan kam, ammo 2,14 % dan ortiq uglerod bo’lgan qotishmalar 
evtektikagacha bo’lgan 
cho’yanlar deb, tarkibida 4,3 % uglerod bo’lgan qotishma 
evtektik cho’yan 
deb, tarkibida 4,3 % ortiq uglerod bo’lgan qotishmalar esa 
evtektikadan keyingi 
cho’yanlar deb ataladi. 
 
Nazorat savollari: 
1. Тemir – uglerod qotishmalari nima? 
2. Sementit va uning xossaliriga ta’rif bering. 
3. Evtektoidaviy jarayon nima? Evtektikaviy jarayon-chi? 
4. Fe - Fe
3
C sistemasidagi strukturalarni aytib bering. 
5. Asosiy temir rudalarini aytib bering.
 
 
6-MAVZU: TERMIK ISHLASH NAZARIYASI. PO’LATNI QIZDIRISH 
JARAYONIDAGI ICHKI STRUKTURA O’ZGARISHLARI. O’TA 
QIZDIRISH VA METALLNING KUYISHI 
 
Reja: 
1. Perlitning austenitga parchalanishi. 
2. O’ta sovitilgan austenitning izotermik parchalanishi. 
3. Perlitning hosil bo’lishi. 
4. Martensitni qayta qizdirishda ro’y beradigan o’zgarishlar. 
5. Тermik ishlov berishning po’lat xossalariga ta’siri. 
6.Po’lat yuzasini uglerodga boyitish. 
7.. Po’lat yuzasini azot bilan boyitish. 
8.. Po’lat yuzasini azot va uglerodga boyitish. 

---

9. Yuzani diffuzion to’yintirish. 
10. Тermik ishlov berish jihozlari. 
 
Тermik ishlov berish strukturani boshqarish usuli bo’lib, bunda qotishma 
ma’lum temperaturaga qizdirilib, har xil tezlikda sovitiladi. Bu usul mashina ishlab 
chiqarishda juda keng tarqalgan bo’lib, material xossalarini o’zgartirishning eng 
samarali imkoniyatlaridandir. Тexnologik xosssalarini yaxshilash uchun termik 
ishlov oraliq jarayon bo’lishi ham mumkin. Lekin ko’pincha mashina vositalari 
xossalari to’plamini vujudga keltirishda oxirgi jarayon hisoblanadi. Тermik ishlov 
uch turda sof bo’linadi: sof termik ishlov, termomexanik ishlov (yoki deformatsion-
termik ishlov) hamda kimyoviy termik ishlov. Sof termik ishlovga yumshatish, 
me’yorlash (normallash), toblash hamda bo’shatish (yoki eskirtirish) uullari kiradi. 
Тermik ishlashdagi struktura o’zgarishlari jarayonning asosini tashkil qiladi. 
Shuningdek, kimyoviy-termik ishlov ham, deformatsion termik ishlovlar ham sof 
termik ishlov jarayonlarini o’z ichiga oladi. yumshatish natijasida Fe - Fe
3
C holat 
diagrammasida ko’rsatilganidek muvozanatga yaqin bo’lgan struktura hosil bo’ladi. 
Yumshatish o’zidan oldingi bajarilgan texnologik jarayonda (quyma olish, 
bolg’alash, juvalash, payvandlash va h.k.) vujudga kelgan nomuvozanat holatni 
muvozanat holatga qaytaradi. Ikki turdagi yumshatish mavjud bo’lib, birinchisi faza 
o’zgarishisiz sodir bo’ladi, ikkinchisi esa faza o’zgarishi bilan bog’liq. 
Me’yorlash(normallash)ning maqsadi yumshatishdan kuzatiladigan maqsadga 
o’xshash, lekin bu jarayonlarning sovitish tezligi bir-biridan farq qiladi. Тoblashda 
metall faza o’zgarish chizig’idan yuqori temperaturada qizdiriladi, sovitishda esa tez 
sovitiladi. Bunda muvozanatdagi struktura muvozanatdagi (to’yintirilgan) 
strukturaga o’tadi. Тermik jarayonlarda vujuda kelgan muvozanat holat strukturasi 
muvozanat holatdagi strukturaga qaytariladi. Agar termik ishlash polimorf 
o’zgarishsiz to’yintirilgan fazani hosil qilsa, eskirtirish jarayoni o’tkaziladi. 
Deformatsion termik ishlovda metallning deformatsiyalash va termik ishlash 
birgalikda olib boriladi. Agar plastik deformatsiya faza o’zgarish chizig’idan 
yuqorida olib borilsa, bu jarayon qotishmaga yuqori temperaturada termomexanik 
ishlov berish deyiladi. Agar qotishma deformatsiyasi faza o’zgarish chizig’idan 
pastda olib borilsa, bunday jarayon qotishmaga kichik temperaturada