Konstruktsion materiallar texnologiyasi

Fe - Fe
3
C sistemaning holat diagrammasi. 
Тemir-uglerod qotishmalari 
shartli ravishda ikki komponentli qotishmalar jumlasiga kiradi. Uglerodning temir 
bilan birikib, kimyoviy birikma – sementit 
Fe
3
C 
hosil qilishi mumkinligi yuqorida 

---

aytib o’tilgan edi. Sementitning parchalanishi natijasida ham grafit hosil bo’la oladi. 
Demak, temir-uglerod qotishmalarining ikki xil sistemasi-sementitli va grafitli 
sistemalari mavjud. Bu sistemalardan birida komponentlar temir bilan sementit(
Fe
-
 
Fe
3
C
) bo’lsa, ikkinchisidagi komponentlar temir bilan grafit (Fe - C) dan iborat. Fe 
- C sistemasi barqarordir, shuning uchun u 
stabil sistema 
deb ataladi. Sementitning 
parchalanishi mumkinligidan Fe - Fe
3
C
 
sistemasi, nazariy jihatdan olganda, 
batamom muvozanatdagi sistema bo’la olmaydi, shuning uchun u 
metastabil 
sistema 
deyiladi. Muvozanat holat shundan iboratki, mumkin bo’lgan 
jarayonlarning hammasi oxirigacha boradi. Ammo Fe
3
C (sementit) temir bilan 
uglerod qotishmalaridan foydalanishning odatdagi sharoitida parchalanmaydi. Shu 
sababli Fe - Fe
3
C sistemasini amalda muvozanatdagi sistema deb hisoblash mumkin. 
Fe - Fe
3
C diagrammasidan po’lat va oq cho’yanlarni o’rganishda keng ko’lamda 
foydalaniladi, Fe - C sistemasidan esa tarkibidagi uglerod grafit tarzida bo’ladigan 
po’lat va cho’yanlarni o’rganishdagina foydalanish mumkin. Fe - Fe
3
C sitemasining 
holat diagrammasida absissalar o’qi ikkita berilgan, ulardan biri qotishmalar 
tarkibidagi uglerod miqdorini bildirsa, ikkinchisi sementit miqdorini ko’rsatadi. Fe 
- Fe
3
C holat diagrammasining yuqori chap qismi uchinchi tip holat diagrammasining 
peritektikali turiga, pastki chap qismi beshinchi tip holat diagrammasining 
evtektoidli turiga o’xshaydi. Diagrammaning o’ng qismi uchinchi tip holat 
diagrammasiga o’xshab ketadi. Uglerod va boshqa elementlarning α - temirdagi 
eritmasi ferrit deb, γ – temirdagi eritmasi esa austenit deb ataladi.