Konstruktsion materiallar texnologiyasi

C sistemasidagi strukturalar. 
4. Fe – Fe
3
C sistemasining holat diagrammasi. 
5. Тemir rudalari. 
 
Umumiy ma’lumot. 
Barcha metallar rangdor va qora metallarga bo’linadi. 
Qora metallarga, asosan, temir va uning qotishmalari kiradi. Тemir qotishmalaridan 
eng muhimlarini hozirgi zamon mashinasozligining asosi bo’lgan 
po’lat 
bilan 
cho’yan 
tashkil etadi. Po’lat bilan cho’yan esa 
temir – uglerod qotishmalari 
deb 
ataladi. Po’lat bilan cho’yan esa o’z tarkibi jihatidan murakkab, ya’ni ko’p 
komponentli qotishmalardir. Ammo ularning tarkibiga esa ikkita asosiy komponent-
temir (Fe) va uglerod (C) kiradi, shuning uchun ham bu qotishmalarni temir-uglerod 
qotishmalari deb qarash mumkin. 
Тemir va uning xossalari. 
Odatda, temir xech qachon mutlaqo toza holatda 
bo’lmaydi, unga hamma vaqt boshqa elementlar aralashgan bo’ladi. Hozirgi vaqtda 
ilmiy tekshirish ishlari uchun tarkibida 0,01 % va hatto, undan ham kam 
qo’shimchalar bo’ladigan temir hosil qilish usuli topilgan. Ko’pchilik hollarda 
texnika temiri 
deb ataladigan temir tekshiriladi, bunday temir esa hozir Marten 
pechlarida ko’p miqdorda hosil qilinadi. Quyida keltirilgan ma’lumotlar huddi shu 
texnika temiriga oiddir. 

---

Тemir - 
yumshoq, plastik, kulrangroq tusda tovlanadigan oq metall bo’lib, 
1539
0
C da suyuqlanadi. Qattiq holatda temirning ikkita modifikatsiyasi bo’ladi, 
bo’lar 
a 
-temir(Fe 
a 
) va 
g 
-temir (Fe 
g 
) dir. 
a -
temir temperaturalarining ikki 
oralig’ida: 911
0
C dan past temperaturada va 1392 dan 1539
0
C gacha 
temperaturalarda mavjud bo’la oladi. Buning sababi shuki, temirning erkin 
energiyasi (Fe) miqdori temperaturaga qarab ma’lum darajada o’zgaradi: 911
0
C dan 
past temperaturalarda 
a 
-temirning erkin energiyasi 
g 
- temirnikidan kam, 1392
0
C 
dan yuqori temperaturalarda esa ortiq bo’ladi. 911
0
C bilan 1392
0
C temperaturalar 
oralig’ida temir atomlarining yoqlari markazlashgan kub tarzida joylashuvi sababli 
erkin energiyasi kamroq bo’ladi, shuning uchun temir qizdirilganda 911
0
C 
temperaturada 
a 
- temir 
g 
- temirga, 1392
0
C temperaturada esa 
g 
- temir 
a 
- temirga 
aylanadi. 1392
0
C va undan yuqori temperaturadagi α - temir, ba’zan, δ - temir 
deyiladi. Ammo temirning bu modifikatsiyasi yangi bir shakl o’zgarish emas. Δ - 
temir 768
0
C va undan past temperaturadagi α - temirdan faqat kristall panjara 
parametrlari jihatidangina farq qiladi. Ba’zi metallarda, shu jumladan temirda ham, 
yaxshi magnitlanish xossasi bo’ladi. Temirning bu xossasi