Konstruktsion materiallar texnologiyasi

allotropik shakl o’zgarishlari 
yoki 
modifikatsiyalari 
deyiladi. 
Metallarning allotropik shakl o’zgarishlari grek harflari: 
α, γ, β, δ 
va boshqalar bilan 
belgilanadi. Metallarning eng past temperaturada mavjud bo’ladigan allotropik shakl 
o’zgarishi α - bilan, undan yuqoriroq temperaturada mavjud bo’ladigan shakl 
o’zgarishi β - bilan ko’rsatiladi va hokazo. Masalan, temir ikki xil panjara: 911
0
C 
dan past va 1392-1539
0
C temperaturalarda hajmi markazlashgan kub panjara, 911-
1392
0
C temperaturalarda yoqlari markazlshgan kub panjara hosil qiladi. 
Allatropik shakl o’zgarish paytida issiqlik ajralib chiqadi yoki yutiladi. Barcha 
qattiq jismlar ichki tuzilishiga ko’ra ikki guruhga: atomlari tartibsiz joylashgan 
jismlar guruhi bilan atomlari tartibli joylashgan jismlar guruhiga bo’linadi. Atomlari 
tartibsiz joylashgan jismlar 
amorf 
(amorf – grekcha so’z bo’lib, shaklsiz, ya’ni aniq 
bir shaklga ega bo’lmagan degan ma’noni bildiradi) 
jismlar 
deb ataladi, atomlari 
tartibli joylashgan jismlar esa 
kristall jismlar 
deyiladi. Shisha, mum, yog’och, 

---

chinni va boshqalar amorf jismlarga, osh tuzi, grafit, olmos va boshqalar esa kristall 
jismlarga misol bo’la oladi. Barcha metallar ham kristall jismlar jumlasiga kiradi. 
Хossalari har xil yo’nalishda bir xil bo’lishi 
izotropiya 
(izotropiya – grekcha 
so’z bo’lib, bir xil xarakterli (xossali) demakdir) deb ataladi. Demak, amorf jismlar 
izotropiyaviy xossalarga ega bo’lgan, ya’ni izotrop jismlardir. Kristall moddalarning 
o’ziga xos bir qator xususiyatlari, shu jumladan anizotroplik (vektoriallik) xususiyati 
bo’ladi. Bu xususiyatlar kristall moddaning atomlari fazoda ma’lum tartibda 
joylashganligidan kelib chiqadi. Kristall moddaning har xil yo’nalishlarida turlicha 
xossalarga ega bo’lishi