Konstruktsion materiallar texnologiyasi

Geksoganal panjara. 
U 14 ta atomdan tuzilgan, metall atomlarining 12 tasi 
prizmaning ustki va ostki yoqlari markazlarida va 3 tasi prizmaning o’rta qismida 
joylashgan bo’ladi. Zn, Mg, Cd, Ti, Be va boshqa metallar ana shunday kristall 
panjaraga ega. 
Kristall panjaralarning bazisi, koordinatsion soni. 
Kristall panjaraning 
asosiy xarakteristikalari shu panjaraning bazisi bilan koordinatsion bazisidir. Kristall 
panjaradagi bitta elementar katakchaning o’ziga tegishli atomlar soni 
kristall 
panjaraning bazisi 
deyiladi. Kristallning butun hajmida elementar katakchalar 
takrorlanadi, shuni nazarga olib, har qaysi katakchaga to’g’ri keladigan atomlar 
sonini aniqlash mumkin. Har qaysi katakchaga to’g’ri keladigan atomlar panjaraning 
turiga bog’liq bo’ladi. Shunday qilib, hajmi markazlashgan kub panjaraning bazisi 
2 ga, yoqlari markazlashgan kub panjaraning bazisi esa 4 ga teng. Kristall panjarada 
har qaysi atomga eng yaqin va bir xil oraliqda turgan atomlar soni shu panjaraning 
koordinatsion soni deb ataladi. Oddiy kub panjarada panjara ichida joylashgan har 

---

bir atom o’ziga eng yaqin turgan oltita atom bilan, hajmi markazlashgan kub 
panjarada har bir atom o’ziga bir xil va eng yaqin oraliqda turgan 8 ta atom bilan, 
yoqlari markazlashgan kub panjarada har bir atom o’ziga eng yaqin bir xil oraliqda 
turgan 12 ta atom bilan qurshalgan va hokazo. Binobarin, oddiy kub panjaraning 
koordinatsion soni 6 ga, hajmi markazlashgan kub panjaraning koordinatsion soni 
esa 8 ga teng, yoqlari markazlashgan kub panjaraning kordinatsion soni 12 ga teng 
va hokazo. Metallarning ko’pgina xossalari, shu jumladan zichligi ham ular 
panjaralarining kordinatsion soniga va bazisiga bog’liq. Panjaraning kordinatsion 
soni va bazisi qanchalik katta bo’lsa, metall shunchalik zich bo’ladi.