Konstruktsion materiallar texnologiyasi

kristallanish yashirin issiqligi 
ajralib chiqadi. 
Real 
kristallarning 
tuzilishi. 
Dislokatsiyalar 
haqida 
umumiy 
tushunchalar. 
Metallarning real kristallari tuzilishida, ideal kristallarinikining aksicha, bir 
qator nuqsonlar (nomukammalliklar) bo’ladi. Metallarning juda muhim ko’pgina 
mexanik va fizikaviy xossalari, metallarning strukturasida sodir bo’ladigan ko’pgina 
jarayonlar shu metallar kristallarining tuzilishidagi nuqsonlardan kelib chiqadi. 
Metallarning kristallari tuzilishidagi nuqsonlar, odatda, uch guruhga bo’linadi. 
Bo’lardan biri nuqtaviy nuqsonlar bo’lib, ikkinchisi chiziqli nuqsonlar va uchinchisi 
sirt (tekislik) nuqsonlardir. Ana shu nuqsonlarni birma-bir ko’rib chiqaylik. 

---

1. Nuqtaviy nuqsonlar. 
O’lchamlari uch yo’nalishning hammasida ham kichik 
bo’lgan nuqsonlar 
nuqtaviy nuqsonlar 
deyiladi. Bunday nuqsonlar jumlasiga 
vakansiyalar, ya’ni kristall panjaraning bo’sh joylari, oraliq atomlar-tugunlar 
oralig’iga siljigan atomlar va qo’shimchalarning atomlari kiradi. Qo’shimchalarning 
atomlari metall kristall panjarasi tugunlaridagi atomlar o’rnini olishi ham, panjara 
tugunlari oralig’iga kirib borishi ham mumkin. Uchala holda ham asosiy metallning 
kristall panjarasi o’zining muntazam geometrik tuzilishini o’zgartiradi, ya’ni 
panjarada nuqsonlar hosil bo’ladi. 
2. Chiziqli nuqsonlar. 
O’lchamlari faqat ikki yo’nalishdagina kichik 
bo’ladigan nuqsonlar 
chiziqli nuqsonlar 
deyiladi. Chiziqli nuqsonlarning eng 
muhim turi dislokatsiyalardir; vakansiyalarning va boshqa nuqtaviy nuqsonlarning 
zanjirlari ham chiziqli nuqsonlar jumlasiga kiradi. 
3. Sirt (tekislik) nuqsonlar. 
O’lchamlari faqat bir yo’nalishdagina kichik 
nuqsonlar 
sirt nuqsonlar 
deyiladi. Sirt nuqsonlar jumlasiga bloklar orasidagi va 
donalar orasidagi chegaralar yoki qo’sh chegaralar, qattiq fazalar orasidagi chegara 
sirtlar va boshqalar kiradi. Yuqorida tilga olingan nuqsonlar harakatsiz bo’lmay, 
balki plastik deformatsiya va o’z diffuziya jarayonida surilib turadi.