Konstruktsion materiallar texnologiyasi

Dislokatsiyalar. 
Dislokatsiyalar 
nazariyasi 
hozirgi 
zamon 
metallshunosligining fizikaviy asoslaridan biridir. Bu nazariya metallarning 
strukturasida eng muhim bir qator jarayonlar mexanizmi sabablarini izohlab 
berishga imkoniyat tug’diradi. Metallning atomlar siljigan sohasi bilan atomlar 
siljimagan sohasi orasidagi chegara 
dislokatsiya 
deb ataladi. Dislokatsiyaning eng 
muhim geometrik xarakteristikasi siljish vektoridir. Siljish vektori A sohadagi 
atomlarning siljish yo’nalishini va ularning B sohadagi atomlarga nisbatan qancha 
oraliqqa siljiganligini ko’rsatadi. Dislokatsiya mukammal va nomukammal bo’ladi. 
Atomlarning siljish oralig’i mukammal dislokatsiyalarda panjara parametrlarining 
butun soniga, nomukammal dislokatsiyalarda esa panjara parametrlarining kasr 
soniga teng bo’ladi. Dislokatsiyalar, asosan, chiziqli va burama diskolatsiyalarga 
bo’linadi. 
Chiziqli dislokatsiyalar. 
Siljish vektoriga perpendikulyar bo’lgan dislokatsiya 
chiziqli dislokatsiya 
deyiladi. Masalan
, 
biror kristallga siljish vektori bo’ylab tashqi 
kuch ta’sir ettirilgan va kuch ta’sirida sirpanish tekisligida atomlar bir parametr 
siljigan bo’lsin. Siljish sirpanish tekisligining boshidan oxirigacha emas, balki uning 
ABCD qismida sodir bo’lib, tekislikning qolgan qismida sodir bo’lmagan deb faraz 
qilaylik. Siljish zonasining siljish vektoriga perpendikulyar bo’lgan AD chegarasi 
chiziqli dislokatsiyadir. 
Burama dislokatsiyalar. 
Burama dislokatsiyada atomlarning siljish yo’nalshi 
siljish vektoriga parallel bo’ladi. Bunday dislokatsiyani quyidagi misolda 
tushuntirib beraylik. Bir kristall olib, uning ozroq joyini Т tekisik bo’ylab 
kesaylikda, kesilgan qismining bir qismini ikkinchisiga nisbatan panjaraning bir 
parametriga teng oraliqqa siljish vektoriga parallel tarzda siljitaylik. Natijada, 
kristallning shakli vint bo’yicha buralgan bitta sirpanish tekisligidan hosil 
bo’lgandek ko’rinadi. Hosil bo’lgan dislokatsiya burama dislokatsiyadir.