O’quv darslik

O‘SIMTALAR 
XAVFLI O‘SIMTALARNI DAVOLASHDA ISHLATILADIGAN 
VOSITALAR. 
O‘simtalarga (blastomalarga) qarshi vositalar 
Xavfli o‘simtalarni davolashda dori vositalari muhim o‘rin tutadilar. 
Tabobat amaliyotiga nafaqat qon xastaliklari (gemoblastozlar),balki haqiqiy 
o‘simtalarni davolashda samarador preparatlar tadbiq etilgan. Afsuski, mavjud 
bo‘lgan o‘simtalarga qarshi vositalar keraklicha takomil emas. Odatda, ular 
xastalikni remissiyasini taminlaydilar va faqat ba’zi o‘simta xastaliklarida 
(masalan bachadon xorion epitemiomasida, bolalarda o‘tkir limfoleykozda, 
limfogranulomatozda 
(Xodjkinxastaligi), 
turmuqni 
xavfli 
o‘simtalarida, 
metastazsiz teri rakida) qator preparatlarni qo‘llash tufayli xastalikni to‘liq 
davolash imkoniyati mavjud. 
Ximioterapiya vositasida tuzilishi 
mumkin 
Ximioterapiya yuqori darajada 
regressiya beradi va umrni 
uzaytiradi, to‘liq tuzalish 10% 
dan kam bemorlarda kuzatiladi 
20-50% bemorlarda o‘simtani regressiyasi kuzatiladi, 
umrni uzaytirish kamdan-kam bo‘ladi 
Ximioterapiyaga 
kam sezgir 
Bachadon xorion epiteliomasi 
O‘tkir leykozlar 
Me’da va yo‘g‘on ichakraki 
O‘pkani 
mayda 
hujayrali raki 
Berkitta o‘smasi 
Bolalarda 
o‘tkir 
limfoblastli 
leykoz 
Mielom xastaligi 
Eritremiya 
YUing sarkomasi 
Surunkali leykoz 
Bolalar neyroblastomasi 
Melanoma 
Qizilo‘ngach raki 
Qizilo‘ngach 
saratoni 

---

- 969 -
Jadval. 1 Salmoqli xavfli o‘simtalar va gemoblastozlarni hozirgi zamon dorilar 
bilan davolash uslublariga sezgirligi 
Adyuvant (jarrohlik va nur bilan davolash) va noadyuvant (jarrohlik va 
nur bilan davolashdan oldin) ximioterapiyani qo‘llaganda to‘kilib ketadi. 
Lokalizatsiyalangan (operatsiya qilish mumkin bo‘lgan) shakllarida. 
Ko‘pincha “saraton ximioterapiyasi”, “o‘simtalarni davolashning 
ximioterapevtik vositalari” kabi iboralarni qo‘llashadi. Ammo o‘simtalarga 
qarshi vositalarni bunday nomlanishi asossiz, chunki davolash maqsadida har 
qanday farmakologik vositani qo‘llash ximioterapiyadir.
Xavfli o‘simtalarni dori vositalari bilan davolashdagi cheklovchi 
omillardan biri bu o‘simta hujayralarini preparatlarga chidamliligidir. 
Chidamlilik orttirishni ma’lum darajada har xil tuzilishga va ta’sir mexanizmga 
ega bo‘lgan preparatlarni birgalikda qo‘llash orqali sekinlashtirish mumkin. 
Hozirgi zamon preparatlarining jiddiy kamchiligi buularni o‘simta hujayrasiga 
ko‘pgina xollarda kam tanlab ta’sir etishidir. Sitotoksik vositalarini qo‘llash 
odatda jiddiy nohush va zaharli ta’sir bilan kechadi. Bunda ayniqsa faol 
proliferatsiyalanuvchi to‘qimalar (suyakiligi, ichak shilliq qavati) kuchli 
darajada duchor bo‘ladilar. Ko‘pgina preparatlar jinsiy bezlarga ham salbiy tasir 
ko‘rsatadilar (bepushtlikka olib kelishi mumkin). O‘simtalarga qarshi qator 
antibiotiklar kardiotoksik ta’sirga egadirlar. Platina preparatlaridan efrotoksik 
ta’sir rivojlangan. Sitotoksik preparatlar tez-tez ko‘ngil aynashi va qayt qilishni 
rivojlantiradilar. Ammo ushbu preparatlarni terapevtik dozalarda qo‘llanganda 
nohush ta’sirlar qaytardir. 
Urug‘donning xavfli o‘simtasi 
Limfogranulematoz 
Surunkali mieloleykoz 
Prostata bezi raki 
Urug‘donlar saratoni 
O‘pkaning (mayda hujayrali) 
saratoni 
Bachadon tanasining saratoni 
Vilms o‘simtasi 
Bolalarda 
embrional 
rabdomiosarkoma 
Limfosarkomalar 
Retinoblastoma 
Ko‘krak saratoni 
Bosh va bo‘yinning yassi hujayrali saratoni 
Hiqildoq saratoni 
Peshob xaltasining saratoni 
Yumshoq to‘qimalar sarkomasi 
Osteogen sarkoma 
Glioblastoma 
Kortikosteroma 
Jigarsaratoni 
Me’daosti 
bezi 
saratoni 
Qalqonsimon 
bez 
saratoni 
Buyrak saratoni 
Bachadon 
bo‘yni 
saratoni 
Qin saratoni 

---

- 970 -
Blastomalarga qarshi sitotoksik vositalar immunodepressiv, mutagen va 
teratogenlik xossalarini ham namoyon etadilar. Ko‘pgina preparatlarning zaharli 
ta’sirini kamaytirish va ularning samaradorligini oshirish maqsadida dori o‘sma 
arteriyasiga yuboriladi. Bunda jarohatlangan to‘qimadan chiqayotgan qonni 
kamaytirish maqsadga muvofiq, chunki shunday qilinsa moddalarni o‘sma 
hujayralari bilan bog‘lanish vaqti uzayadi va shu tufayli ularning rezorbtiv ta’siri 
bilan bog‘liq nohush o‘zgarishlar kamayadi. Ana shunday mulohaza asosida 
ba’zida o‘sma joylashgan xududni blastomalarga qarshi vositalar eritmasi bilan 
perfuziya qilinadi. O‘smalarga qarshi ko‘pgina vositalarni qo‘llashga qarshi 
ko‘rsatmalar asosan qon xosil bo‘lishini susayishi, o‘tkir infeksiyalar, jigar va 
buyrak funksiyalarini kuchli darajada buzilishidan iborat. 
Keyingi yillarda tanlab ta’sir ko‘rsatish xossasi yuqori bo‘lgan preparatlar 
(retseptorlarni spetsifik bloklovchi, antigormonlar); monoklonal antitelalar va 
tirozinkinazani sintetik ingibitorlari yaratilgan. Bundan tashqari o‘sma 
xastaligini 
kombinatsiyalangan 
ximioterapiya 
vositalari 
tarkibiga 
immunostimulyatorlar (interferon va boshqalar) ni, interleykinlarni va boshqa 
yordamchi vositalarni kirita boshladilar. Ko‘pgina holatlarda bu ko‘ngildagidek 
natija bermoqda.
O‘sma xastaligini hozirgi zamon ximiyaterapiyasi, turli guruhlarga 
mansub bo‘lgan o‘smalarga qarshi vositalarni kombinatsiyasini (bir vaqtda bir 
nechtasini yoki ularni ma’lum ketma-ketlikda) qo‘llashga asoslangan. Ko‘pincha 
ximioterapiyani o‘smani jarrohlik yo‘li bilan olib tashalash va nur bilan 
davolash ila jamlashadi. 
Blastomalarga qarshi vosita sifatida qo‘llaniladigan moddalar quyidagi 
guruhlardan iboratdir. 
I. 
Alkillovchi birikmalar va aynan ulardek ta’sir ko‘rsatuvchi preparatlar 
1.