O’quv darslik

 
GIPOTENZIV MODDALAR (ANTIGIPERTENZIV MODDALAR) 

---

- 449 -
Gipotenziv moddalar umumiy qon bosimini tushiradi. Ularni asosan arterial 
gipertenziyada ko’llaniladi. Qon bosim darajasi bir qancha faktorlarga ya’ni: 
yurak ishiga, periferik tomirlarni elastikligi va tonusiga, aylanib yuruvchi qon 
xajmiga, yopishqoqligi va elektrolitlar tarkibiga bog‘liq. Bularning xammasi 
neyrogumoral nazoratda bo’ladi.
Qon tomirlar tonusini boshqarishda simpatik (adrenergik) innervastiya va 
katta miqdorda organizmda xosil bo’luvchi vazoaktiv birikmalar ishtirok etadi. 
Vazoaktiv moddalar kelib chiqishiga ko’ra endotelial bo’lib, qonda aylanib 
yuruvchi gormonlar va boshqa biologik faol moddalardir. 
Ma’lumki, qon tomir endoteliysida vazodilatator xususiyatga ega bo’lgan 
(azot oksidi, prostastiklin, prostaglandin E
2, 
natriy uretik peptid S) va tomirlarni 
toraytiruvchi (endotelinlar) moddalar xosil bo’ladi.
Shunday qilib, tomirlarga moddalar maxalliy va sistemali ta’sir ko’rsatishi 
mumkin. 
Qon tomir muskullarining tonusini oshishi xujayra ichidagi kalstiy ionlarining 
miqdorini oshishiga bog‘liq. Bu kalstiy kanallari orqali Sa
2+
ionlarini jadal 
ravishda xujayra ichiga kirishini boshqarib turuvchi resteptorlarga bog‘liq. 
Sa
2+
ionlari konstentrastiyasi, xujayra ichi depolaridagi kalstiy xisobiga 
(endoplazmatik retikulumdan ajralishi xisobiga, ko’p G- oqsillari bilan 
bog‘langan resteptorlar xisobiga) xam oshishi mumkin. 
Shunday yo’l bilan angiotenzin II, endotelinlar va boshqalar vazokonstrikstiyani 
chaqiradi. Qon tomir silliq muskullarini bo’shashishi , xujayra ichida Ca
2+
ionlarini mos ravishda kamayishiga bog‘liq. Masalan, kalstiy kanallarini 
bloklanishi natijasida Ca
2+ 
ionlarini tashqaridan xujayra ichiga kirishi kamayadi.
Shunga o’xshash effekt Ca
2+ 
kanalini bloklovchi (nifedipina) yoki K+ kanallarini 
faollashtiruvchi (minoksidilom, diazoksidom) moddalarni qo’llaganda xam kelib 
chiqadi.
Qon tomir mushaklarini bo’shashishi xujayra ichida stAMF yoki stGMF 
biosintezini oshishiga xam bog‘liq. Xujayralarda stiklik nukleotidlar miqdorini 

---

- 450 -
fosfodiesterazani (milrinon bilan) ingibirlash natijasida xam oshirish mumkin. Bu 
ferment sAMF va sGMF larni inaktivastiyasini regulyastiya qiladi. Bu qoidalar 
xam arterial va xam venoz qon tomirlarga tegishlidir.
Bundan tashqari aralash ta’sirga ega bo’lgan moddalar xam mavjud. 
Masalan, Serotonin ko’pgina tomirlarni (qorin bo’shlig‘i, buyrak, o’pka, miya 
tomirlari) toraytiradi, ba’zi birlarini (yurak,skelet mushaklari tomirlarini) 
kengaytiradi. Dofaminni tomirlarga bo’lgan effekti dozasiga bog‘liq. Kichik 
dozalarda D
1
-resteptorlarni qo’zg‘atishi tufayli (buyrak va mezenterial) tomirlarni 
kengaytiradi, katta dozalarda tomirlardagi a-adrenoresteptorlarni qo’zg‘atib, 
tomirlarni toraytiradi va umumiy periferik qarshilikni oshiradi.
E
2
va D
2
prostaglandinlar faol vazodilatatorlar bo’lib, qon bosimini tushiradi. Shu 
bilan birga ba’zi bir tomirlarni toraytiradi. Masalan, prostaglandin D
2
o’pka 
tomirlar tonusini oshiradi.
Gipotenziv dori vositalarini ta’siri, fiziologik ravishda qon bosimni 
regulyastiya qiluvchi turli xil zvenolarga yo’naltirilgan. Masalan, neyrotrop 
moddalar tomirlarni toraytiruvchi va kardiostimullovchi adrenergik ta’sirni 
kamaytiradi. Ular vazomotor markazlarga, periferik adrenergik (simpatik) 
innervastiya 
bo’limlariga 
–gangliyalar, postganglionar 
tola 
oxiriga, 
adrenoresteptorlarga ta’sir qilib, qon tomirlarni kengaytiradi, va yurak 
faoliyatini susaytiradi.
Endogen moddalarni (katexolaminlar, angiotenzin II) pressor ta’sirini 
yo’qotish yoki vazodilatatorlarni (bradikinin va boshqalar) effektini kuchaytirish 
mumkinligi axamiyatga ega. Bundan tashqari, periferik qon tomirlar 
qarshiligini, tomirlar silliq mushaklariga ta’sir qilish yo’li bilan xam (masalan, 
ion kanallariga, NO ni ajratuvchi moddalar, boshqa miotrop ta’sir qiluvchi 
spazmolitik moddalar yordamida) kamaytirish mumkin.