N. A. Mamadjonova O’simlikshunoslikning biologik asoslari


- ma’ruza.  Don dukkakli ekinlarning umumiy biologiyasi



Download 1,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/94
Sana26.03.2022
Hajmi1,89 Mb.
#510587
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   94
Bog'liq
osimlikshunoslikning biologik asoslari

5- ma’ruza.
 Don dukkakli ekinlarning umumiy biologiyasi. 
Reja 
1.
Don-dukkakli ekinlar ahamiyati. 
2.
Ekinlarning kelib chiqishi. 
3.
Don-dukkakli o’simliklarning biologiyasi. 
Dukkakli don ekinlariga ko’k no’xat, no’xat, soya, mosh, loviya, yasmiq, burchoq, 
hashaki dukkak, vigna, lyupin, vika kiradi. Ularni hammasi dukkaklilar - oilasiga 
mansub. Biologiyasi, o’stirish texnologiyasi, olingan mahsulot sifati bo’yicha bu ekinlar 
o’xshash. 
Dukkakli don ekinlarini etishtirish qishloq xo’jaligidagi uchta asosiy muammoni hal 
qilishga imkon beradi: 1) Don etishtirishni ko’paytirish; 2) O’simlik oqsili muammosini 
hal etish; 3) Tuproq unumdorligini oshirish.
Bu ekinlar foydalanishiga ko’ra oziq-ovqat (ko’k no’xat, no’xat, mosh, loviya, 
soya), em-xashak (vika, xashaki no’xat, lyupin, xashaki dukkak va boshq.) universal 
(yasmiq, burchoq), ko’k o’g’it (alkoloidsiz lyupin) uchun ekiladigan guruhlarga 
bo’linadi.
Ularning donida oqsilning miqdori 25 - 50 % bo’ladi. Sifatli tayyorlangan dukkakli 
don ekinlarining somonida 8-14 % oqsil bor, don ekinlarinikida esa 3-4 %. Ammo 
ularning somoni hozirga qadar oziqa sifatida ishlatilmaydi. 
Malumotlarga ko’ra 1 kg hayvon oqsili olish uchun 5-7 kg, ba’zan 8-9 kg o’simlik 
oqsili sarflanadi. Oziqa moddalarni yo’qolishi ularni tayyorlash davrida 20-30 % tashkil 
qiladi. Bu oqsil tanqisligini yana kuchaytiradi. Zootexnik me’yorlariga ko’ra bir energetik 
oziqa birligi (EOB)da 110-115 g hazmlanadigan oqsil bo’lishi kerak. Hozirda 
chorvachilikda foydalaniladigan bir oziqa birligida 85 g hazmlanadigan oqsil bor.
Oziqalardan foydalanishni taxlillarini ko’rsatishicha oziqa birligida oqsil tanqisligi 
kovush qaytaradigan mollarda oziqa sarfini 1,3-1,5 cho’chqalarda 2 barobar oshirishga 
olib keladi. 


17 
Dukkakli don ekinlarining urug’larida oqsil, yog’, energiya, oqsil to’la qimmatligini
saqlanishi (Posipanov bo’yicha, 1993) 
Ekin 
Oqsil% 
AQM 
qisobida 
Oqsilni to’la 
qimmatligi,% 
YOg’,% 
AQM 
hisobida 
Energiya, MJ 1 kgda 
Oqsil 1OBda, 

urug’ 
YAshil 
massa 
Soya 
40 
88 
18 
23,0 
18,11 
185 
Oq lyupin 
38 
80 
10 
21,2 
18,0 
188 
Sariq lyupin 
42 
80 

20,8 
18,08 
212 
Ekma vika 
31 
77 

19,1 
18,05 
170 
Tukli vika 
30 
73 

19,0 
18,00 
166 
YAsmiq 
30 
85 

19,8 

160 
Loviya 
30 
85 

19,2 

163 
Burchoq 
28 
77 

18,9 
18,21 
164 
Xashaki 
dukkaklar 
28 
75 

18,9 
17,79 
164 
Ekma ko’k 
no’xat 
24 
78 

18,7 
17,91 
128 
Dala ko’k 
no’xati 
21 
76 

18,5 
17,80 
119 
No’xat 
23 
78 

19,2 
17,80 
122 
AQSH, Kanada, Argentina va boshqa rivojlangan mamlakatlarda oqsil tanqisligi 
dukkakli don ekinlari, bedani ko’p ekish hisobiga qoplanadi. O’simlik oqsilini ishlab 
chiqish arzon. Dukkakli don ekinlarining urug’ida oqsil ko’p, arpa va sulining 1 o.b.da 
hazmlanadigan oqsil 70 va 63 g., ko’k no’xat, vika, soyada 160, 186, 300 g. etadi. 
SHuning uchun dukkakli don ekinlari ajoyib oziqa va oziq-ovqat ekinlari bo’lishi bilan 
bir qatorda boshqa oziqalarning ham qimmatini oshiradi.
Dukkakli don ekinlarining urug’laridagi oqsil miqdori faqatgina nav genotipiga va 
o’stirish sharoitiga bog’liq bo’lib qolmasdan simbioz yo’li bilan qavo azotini o’zlashtirish 


18 
sharoitiga- tuproq agrokimyoviy kursatkichlariga hamda o’simlikni nam bilan 
ta’minlanganligiga bog’liq bo’ladi. Unumdorligi past, nam bilan kam ta’minlangan 
tuproklarda simbioz faolligi past bo’lganligi uchun qosil va undagi oqsil miqdori past 
bo’ladi. 
Dukkakli don ekinlarining urug’i va yashil massasida oqsil miqdorini simbioz 
faolligiga bog’liqligi, % AQM qisobida (Posipanov bo’yicha, 1992) 

Download 1,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   94




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish