N. A. Mamadjonova O’simlikshunoslikning biologik asoslari

Agrotsenoz
– inson tomonidan yaratilgan bir yoki ko’p turli madaniy 
o’simliklar majmuasi. 
Hosil
– qishloq xo’jalik ekinlarini yetishtirish jarayonida olingan mahsulot. 
Hosildorlik
– ma’lum bir o’simlik turi, navi yoki duragayining hosildorlik 
darajasi. Bir xil sharoitda har xil navlarning, turlarning hosili har xil bo’ladi. 
Hosildorlik imkoniyati
– ekilgan navning talabiga mos sharoit yaratilgandagi 
olinadigan eng yuqori hosil. Bu ko’rsatkich navning yoki duragayning genotipiga 
bog’liq. 
Hosil tarkibi
– hosilning shakllanishiga ta’sir qiladigan tarkibiy qismlar (tup 
soni, tuplanish darajasi, mahsuldor tuplanish, boshoqchalar soni, boshoqdagi 
donlar soni, bir boshoqdagi don vazni, hosil indeksi), donning o’simlik vegetativ 
organlariga nisbati. 
Biologik hosildorlik
– ma’lum bir maydonda (gektar, kvadrat metr) 
yetishtirilgan mahsulot miqdori. Biologik hosildorlik hosilga nisbatan yuqori 
bo’ladi. 

---

10 
O’g’itlash me’yori
– bir yilda bir gektarga solinadigan, ta’sir qiluvchi modda 
hisobida, o’g’itning miqdori. 
O’g’itning o’lchovli miqdori
– yillik o’g’itlash me’yori hisobidan bir 
o’g’itlashda solinadigan o’g’it miqdori (doza).
Tabiiy sharoitda hosilning shakllanishiga tashqi muhit omillari ta’sir qilib 
boradi. Tashqi muhit omillari (yorug’lik, suv, havo, oziqa moddalar) teng 
qimmatga ega va ularni birini ikkinchisi bilan almashtirib bo’lmaydi.
Tabiiy omillar fiziologik ta’siriga ko’ra o’simliklar hayoti uchun bir xil 
qimmatga ega. Hayotiy omillar faqatgina turli o’simliklar uchun emas balki 
ularning hayotiy jarayonlari, davrlari uchun ham har xil ta’sir ko’rsatadi.
O’simliklar hayotida ularning fosforga bo’lgan eng talabchan davri, oziqa 
moddalarning qaytishi, almashlab ekish, hayotiy omillarning minimum, optimum, 
maksimum ta’siri, hayotiy omillarning birgalikdagi ta’siri qonunlari amal qiladi. 
Ayrim hollarda omillar mavjud bo’lsada ularning ko’pligi yoki kamligi cheklovchi 
omil sifatida ta’sir ko’rsatadi. Bunda yetishmayotgan omil hosil miqdorini 
belgilaydi. Masalan, yorug’lik, harorat, havo, oziqa moddalar yetarli bo’lgani 
bilan, nam-likni yetishmasligi hosilning ortishini cheklashi mumkin. Bunda namlik 
cheklovchi omil sifatida ta’sir ko’rsatadi. Hamma omillar muqobil miqdorda va 
nisbatlarda bo’lgandagina eng yuqori hosil shakllanadi. 
Qishloq xo’jaligida agroiqlim resurslari ham katta ahamiyatga ega. 
O’zbekistonda agroiqlim resurslaridan faol harorat yig’indisi, sovuq bo’lmaydigan 
kunlar davomiyligi qishloq xo’jalik ekinlaridan yuqori va sifatli hosil olish uchun 
yetarli, ammo yog’ingarchiliklar miqdori yetarli emas (2-jadval).